Яшав. Оьткен оьмирлер. Юмакларга, белгисиз соравларга толы. Бизди озган заман сол белгисизлик пен эм шешилмеген соравлар ман оьзине каратады. Алтын Орда, Ногай Орда, кайдай уллы тарихи бар халкымнынъ.
Уьйкен оькинишке, саклаялмады ханларымыз бирликти. Сол заманларда уьйкен оькиметлердинъ йок болувынынъ бас себеби деп олардынъ бирбири мен кавгаласувы белгиленеди. Сол кавгаласувлар, бир тилге келмевлик куьшли, элине эм халкына пайда аькелеек аьдемлердинъ яшавларын кыскартады. Сонынъ акында тагы да бир хабар.
Сунженский хребетте, Сырт Осетия – Аланияда орта оьмирлерде ногайлар яшаганлар. Белки, бу ерлерде олар коьшип-конып юргендир, яде коьшпей яшаганлар. Сонынъ акында
Аланиядынъ Заманкул авыл яшавшыларынынъ кайбириси де биледи. Белгиленген авылдынъ йогарында Сунжен хребетининъ энъ де бийик еринде оьткир ушлы уьш эстелик бар. Энгимелерге коьре, олар уьш ногай ханынынъ оьлген еринде салынганлар. Орта оьмирлерде бу ерлерде не болганы бизге белгисиз. Бу ханлар ногай улусында басшылав уьшин ме яде ярасык кызды боьлип болмадылар ма?
Не себеплик эткен олардынъ бир ерде ян беруьвине, соны биз бир де билип болмаякпыз. Бу сынтаслар юзйыллыклар оьтуьви мен, буьгилгенлер, биреви савлай да ерге йыгылган. Янъыларда Заманкул авыл яшавшысы, миллети бойынша осетин Алик Гиоев оьзининъ йолдаслары ман бир тонна авырлыгы болган тасты коьтерип, алдынгы ерине салганлар. Оларга «По следам памяти предков» этнографиялык экспедициясынынъ агзалары Янгурчи Баймурадович Аджиев, Изидин Толегенович Бигишиев, Камальдин Ильмидинович Донбузов уьйкен разылыгын билдиредилер. Соны ман бирге этнографиялык экспедициясынынъ ваькиллери кардаш осетин халкына сол сынтасларды, камырларды бу куьнге дейим тайдырмай саклаганы уьшин ак юректен уллы савбол айтадылар. Сол
сынтасларга – 800 йылдан артык.
Этнографиялык экспедициясынынъ ваькиллери ногайлар койылган ерлерде болганлар, айтпага, Грузиядынъ япсарындагы Тавлы Дигорияда, Казахстанда Эмир Эдигеге уьйкен эстелик салынган Актоьбе авылында, Ингушетия Республикасынынъ Плиево авылындагы «Борга-Каш» мавзолейинде эм баска ерлерде.
Нурият Кожаева.
Суьвретте: Я.Аджиев ногай ханларынынъ сынтасларынынъ касында.