Гамзат 26 ясына толып-толмай, оьзиннен сонъ халкына баалы соьз асабалыгын – бир неше поэмалар, балладалар эм коьп ятлавлар калдырган. Айырым кепте онынъ суьйим лирикасы да кенъ белгили. 

Г.Аджигельдиевтинъ шыгармалары уста эм шешен поэзия тили мен язылганлар эм, бир соьзсиз, халкымыздынъ адабиатына оьмирлерге косым боладылар. Ол ногай адабиатына ятлав язувдынъ янъы алдышы йорыкларын киргисткен, ятлавдынъ аьдетли оьлшемин янланткан. Гамзаттынъ поэзиясы оьзгелерден тири бай келпетлери, яркын тенълестируьвлери, терен философиялык ойлары эм иштелиги мен баскаланады. 

Суьвретте: Г.Аджигельдиев турагалганлар сырасында солдан экинши.

КАНАТЛАНГАН (поэмадан уьзик)

Гамзат Аджигельдиев

  1.Шоьллигим
Тоьбесине минип тиклеп карасанъ,
Тоьменде авыл ойыншык деп ойларсынъ.
«Язда сенде исси ме?» – деп сорасанъ,
Кары калын, туье болсанъ бойларсынъ.
Шав-шувласып ага турган йылгалар,
Айдай, яйнай электрик шыраклар,
Тенъизим мен ер оьбискен ягалар,
Бар ша сенде нефть белгиси шарлаклар –
Несиллерим зеке алган Кавказым,
Тускалады сага буьгуьн авазым.
Тенъиз бийлеп сув каплаган атавдай,
Несиллерим уьй деп билген отавдай,
Этип сени санайым деп уьмит пен
Ногай шоьллик тыс бетинънен оьбипти.
Кавказ тавдан турламассыз коьргендей,
Теп-тегиссинъ сен, шоьллигим, яйылып…
Катарласкан сылув кыз шаш оьрмедей,
Шырмавык пан кушакласкан кайыным.
Тек кайыным кайда сенинъ йолдасынъ?
Ян-ягынъда яс терек балапандай,
Мен келгенде япырагынъ куьлгендей, 
Бола усай тап йолдасын тапкандай.
Бир бутагынъ куры кансыз калгандай,
Битпей яранъ душпан колы шапкандай,
Белки, сага кырк биринши саьнеде
Фашист колдан увлы куьлле тийген ди.
Энди онынъ дарманы йок ярадай,
Душпан оттан сол бутагынъ куьйген ди.
Ян-ягынъда кум толыскан шукырлар,
Солдат яткан окоп болса ярайды.
Япырагынъ коьк куьлтирев эситсе,
«Ол не зат?» – деп бек сукланып сорайды.
Кан тоьгисли кыр биринши саьнеди
Шоьллигимде сен, терегим, коьрдинъ ме?
Тарс-турс эткен каты топлар сеси мен
Туьн уйкынъды бес кесекке боьлдинъ ме?
Сен ийменсенъ ери де бар, терегим,
Мен сеземен сага тек куьн керегин.
Ямгыр явса – кан деп коркып бойлайсынъ.
Ушкын коьрсенъ от туьсер деп ойлайсынъ. 
Шоьллигимде сиз де карсы боласыз
Коьпти коьрген Кавказ тавдай тоьбелер.
Аьр биринъиз ясыл каптал оралган,
Кайбиринъиз манълайда бир коласыз,
Аь кайсынъыз пашман болып тураган.
Коьпти билген коьзсиз-тилсиз шайытлар.
Аьжейиптей алыс-алыс конгансыз.
Шоьллигим тап куьзсиз шоьллик заманда
Увдай елден корсаланмай калгансыз.
Эжелгидинъ ийт ебирли ханларын,
Шет эллердинъ бек зулмышы панларын,
Халкка карсы оьрме ялав ялганын,
Аркасына ызан яра салганын,
Коьргенинъди айтшы, тоьбе бу куьнде
Яде толга, мен тынълайым буьтинлей.
Сизди казып, маьне берип караса,
Ер бавырдан аьдем суьек коьз камай,
«Бу кайдан ды?» – билейим деп сораса,
Явап бир де эш таппайсынъ сен тонъмай. 
Бир заманда шоьллигимде кенъ ойнап,
Эскен еллер иркуьвши куьш таппаган.
Кенълигимде айванларды тенъ бойлап,
Сендей бийик каркырасын яппаган.
Ебиршилик каты урыс йылларда,
Аьдем суьек уьйимшиклеп калганда,
Шоьллигимнинъ тегислигин кувдынъыз,
Кум ман суьек тоьбе болып тувдынъыз. 
Бир-биринъиз ортасымал бойланган,
Аь кайсынъыз маштак тавдан кенъсинъиз.
Баьрин коьрип кабак явып ойланган
Коьпти коьрген Кобансув ман тенъсинъиз…
                 
Ер бавыры (поэмадан уьзик)

Эзуьвинде эш бир туьйме калмаган,
Коьйлектеги ашык болган ягадай,
Капылары кенъ ашылган тамларга
Кетер ме куьн, коьзин салып карамай.
Эсиклерди аста ялап куьн коьзи
Уьйге кирди, тоьрге карап ымтылды.
Сонъ шелектинъ туьбине ол атылды,
Куьн коьзи мен кирди уьйге ава да,
Ол ава ман – шешекейлер ийиси,
Сонъ ол ийис етти, етти мага да,
Меннен озып, коьрди тамнынъ муьйисин.
Шешекейдинъ сол ийиси пуркыды,
Ногай шайдан калемпирдей кокыды.
Тек ийисти баска бир зат урлады,
Бирден ийис ортасыннан боьлинди,
Уьйге кирди ийисленген эт ийис,
Ийис уьшин эки танав йол эди.
Белки, ийис камырлардынъ ишиннен,
Белки, ийис шалгы шалган пишеннен,
Белки, ийис ширип калган оьленнен,
Белки, ийис келген болар оьликтен.
Яде болса бу ийис те тувыл ды,
Белки, болар бу Еримнинъ тынысы,
Эм бу ийис юрегимди кувырды,
Сездим, сездим мен эм онынъ танысын,
Шешекей ийис – тири Ердинъ тынысы,
Сасык ийис – оьли Ердинъ ийиси. 
Йок болмасын, болма оьли тынысы,
Болсын ийис – яз айынынъ юриси…
Терезеден мен коьремен шоьлликти,
Тап аьдемдей, шоьллик тыныс алады.
Эки коьзим коьрди, билди кенъликти
Эм сол кенълик юрекке шат салады. 
Тынъла, тынъла, йыр келеди авадан,
Йырдынъ анъы – коькте ушкан коьгершин.
Тынъла, тынъла, сол йыр элтер сага да,
Бу йыр – меним, сенинъ, бизим йыр,
Бу йырды биз эситкенмиз бесиктен,
Йырды буьгуьн йыйнап алган бизим кыр,
Энди йырды анълып туршы эсиктен.
Белки, бу йыр – анам берген тавыс ты.
Белки, бу йыр – келген болар оьликтен,
Йыр эситтим эм акылым авысты,
Эске алдым оьли кеткен коьликти.
Анам, меним бесигимди сен шайкап,
Туьн ортада бал уйкынъды бес боьлдинъ,
Эки тизге салып мени сен шайкап,
Аьзиз анам, неге буьгуьн ер коьрдинъ?
Келши буьгуьн, картайсанъ да сен келши,
Мен берейим юрегимнинъ яслыгын,
Аьзиз анам, мага тавыс сен берши,
Сага аьзир кув тоьсек пен ястыгым.
Салшы, салшы, анам, ога басынъды,
Ак шашынъды аста-акырын сыйпайым,
Берши мага ана суьтинъ – асымды
Эм сол суьт пен дуныя халкын сыйлайым…

Урланган суьюв (поэмадан уьзик)

Сол яслардай менде де бир суьюв бар,
Айталмайман суьювимди суьйгенге.
Суьйген юрек коькиректе сага тар,
Сен урасынъ. Мен сеземен тийгенде. 
Янган отка ялгыз барып туьссем де,
Неге оны, мен билмеймен, коьрмейсинъ.
Юрегимди бердим сага оьлшемей,
Неге мага оьлшеп сама бермейсинъ?
Авырды да, енъилди де тенъ алса,
Тек суьювди бу юрегим алаяк.
Дуныяда эгер меннен зат калса,
Ер юзинде тек суьйимлик калаяк.
Мен карайман сен кеткенде артынънан,
Сени минен соьйлеп болмай куьемен.
Суьйгенлердинъ энъ де уьйкен аты ман,
Дуныя ман соьйлемеге суьемен…

         Юрегимнинъ тамыры
Эш таймастай ойым онда ясалган,
Кеше-туьнде юзим коьлдей ясланган,
Сув оьтпестей, ел етпестей суьвретинъ,
Юрегимнинъ бийлеп алган тоьр бетин.

Ак мамыктай сенинъ юмсак шырайынъ,
Янъы тувган айдай болып манълайынъ.
Шайкап мени толкынласкан терлеринъ,
Болган, анам, мени карав каьрлеринъ.

Басым сыйпап, ян тамырдан суьт берип,
Бал уйкынъды кыска туьнде бес боьлип,
Айдиявлап калгый турып шайкаган,
Сол ислеринъ язлык оттай яйнаган.

Эм буьрленди баьри, анам, юректе,
Тек не хайыр, сенинъ оьзинъ эректе,
Ыслап-ыслап мен карайман юректи,
Буьрлендир деп, анам, язлык, теректи.

Тереклерден баскалыгынъ сол сенинъ,
Юрек баста буьрленесинъ сен меним,
Язда, кыста ясылланган япырак,
Буьгуьнлерде болса уьстинъ топырак.

Оьмиримнинъ сонъгы куьнин коьрмеймен,
Сондай болып сени мутып билмеймен.
Юрегимде шешекейдей сен яйнап,
Тураяксынъ куьн саьвлесинде ойнап. 

                            *     *     *
О, сен, Ерим, бек уьйкенсинъ, билемен,
Мен де сенинъ энъ де кишкей кесегинъ.
Тек оьзимди уьйкен деп те коьремен,
Уьйкен меним суьюв сезген юрегим.

Мен суьемен суьйгенимнинъ коьзиндей,
Куьлип тувган яздынъ ярык куьнин де.
Мен суьемен суьйгенимнинъ соьзиндей,
Юрек суьйген оьз Элимнинъ туьнин де.

Мен суьемен яс балада куьлкидей,
Алал этип айтатаган соьзлерди.
Мен суьймеймен алдарларды туьлкидей,
Мен суьймеймен сувык берген коьзлерди.

Мен суьемен суьйгенимдей яхшыды,
Тек суьймеймен яшавдагы ашшыды. 
                 

  Еллер
Еллер, еллер, урар эдим мен сизди,
Сизге дайым ашувланып юремен.
Мен оьппеген, аьруьв кызда сол юзди,
Неге, еллер, сизди оьбип коьремен?
Мен коьремен еллер келди елпилдеп,
Эзуьвлерин коьйлегинънинъ аштылар.
Елге карсы сен барасынъ куьлпилдеп,
Еллер сенинъ шашларынъды шаштылар.
Сен колынъды тийдирмединъ шашынъа.
Мен оьзим де шалыспадым тиймеге.
Еллер колын созды сенинъ басынъа,
Шашларынъды тарамага, уьймеге.
Сонъ ол еллер алды сени койнына,
Сен де колды кенъ яясынъ еллерге.
Мени еллер бугындырды мойнымнан,
Елдинъ колы ювырган ток теллерде.
Мен билемен, еллер сени суьймеек,
Сен еллерге ойнамага ойыншык.
Мен билемен, колым сага тиймеек,
Эш мутпастай болсам сага мен ашык.
Неге десе шыга алсам йолынъа,
Коьринерсинъ колым етпес ай болып.
Тек тилеймен кисен алшы колынъа,
Сен кисенле. Мен келейим тай болып.
Еллер, еллер, урар эдим мен сизди,
Сизге дайым ашувланып юремен.
Мен оьппеген, аьруьв кызда сол юзди,
Неге, еллер, сизди оьбип коьремен?!

     Меннен баска бар болса…
Мен яшавдан бек разыман таймага,
Мен турганда баскаларга тар болса.
Мен боларман суьювимди тыймага,
Меннен баска суьйген аьдем бар болса.
Сувык яйып мен шыкпаспан алдынъа,
Меним йолым сага язда кар болса.
Мен косылман бир де сенинъ атынъа,
Меннен баска сыйлы атлынъ бар болса.
Мен шыкпаспан бир де сени коьрмеге,
Мен юрген ер сага кыйын яр болса.
Эш болмаспан сени минен юрмеге,
Юретаган меннен баска бар болса.
Баскалардынъ йолын бир де оьтпеспен,
Эгер баска сага айлак заьр болса.
Бир де сага мен коьринип кетпеспен,
Аьр куьн сени коьретаган бар болса.
Кызартпаспан сени мен, бил, айтаман,
Онсыз бетинъ аьр куьн сайын нар болса.
Баьри айткан соьзлеримнен кайтаман,
Сени суьйген ялгыз тек мен бар болсам.
Мен яшавдан бек разыман таймага,
Мен турганда баскаларга тар болса.
Мен боларман суьювимди тыймага,
Меннен баска суьйген аьдем бар болса.
                         
                       *     *     *
Коьз алдымнан таймай сени коьргеним –
Ашык бетинъ тап алмадай кызарып.
Янымда йок буьгуьн меним суьйгеним,
Ялгыз уьйде олтыраман бозарып.
Абыт алсам аяк сесинъ эсимде,
Ятлав язсам – суьвретинъ коьз алдымда.
Уйкласам да сен боласынъ туьсимде
Тап тынысынъ сен аласынъ янымда.
Сен айланшы яз куьнинде терекке,
Мени коьрип, куьн астында куьлерсинъ.
«Сен кайда?» – деп сорав салсанъ юрекке,
Япырагы мен экенин билерсинъ.