Бу йылдынъ 20-ншы август айында Махачкаладынъ Киров районынынъ Сулак авылында 11-нши Савлай ногайлар ара эркин куьрес бойынша «Шоьл баьтирлери» турнири оьтти. «Шоьл баьтирлери» ярысын Дагестан биринши кере озгармайды.2014-нши йыл спорттынъ эркин куьрес кебин суьювшилердинъ ярысы Ногай районынынъ Терекли-Мектеб авылында оьткен эди. Баска болып ярыс туьрли йылларда Астрахань областинде, Шешен, Карашай-Шеркеш, Крым республикаларында, Ставрополь крайында озгарылган.

Бу йол да турнирде Россиядынъ туьрли регионларыннан келген 120 ногай спортсменлери ортакшылык эттилер. Олар Ставрополь крайыннан, Астрахань областиннен, Дагестаннан, Карашай-Шеркеш, Шешен эм Крым республикаларыннан эдилер.

- Эркин куьрес бойынша яслар арасында ярыс ногайлар яшайтаган регионлар ара дослык байланысты беркитуьв, оьсип келеятырган несилди патриотлык ягыннан тербиялав, яслар арасында эркин куьрести яйылдырув эм белгили этуьв мырадта оьткерилди, - дейди Дагестаннынъ ямагат палатасынынъ агзасы, проекттинъ етекшиси Бекмурза Кудайбердиев. Дагестаннынъ ногай ямагаты ярыстынъ уйгынлавшысы эди. Баска болып турнир Ногай районынынъ, Махачкала администрациясынынъ, Сулак авыл администрациясынынъ эм №3 олимпийский резерви бойынша спорт мектебининъ демевлиги аркалы оьтти.

Ярыс эртенги 10 саьатте басланды. Баслап ярыстынъ шатлыклы ашылувы оьтти. Туьстен сонъ ярты финаллык эм финаллык ярыслары оьттилер.

Солардынъ тамамы бойынша ярыстынъ сулыплы енъуьвшилери белгилендилер. Ортак куьп эсабында Дагестаннан куьп ийги деп саналды. Экинши орынга Карашай-Шеркеш Республикасыннан баьтирлери, 3-нши орынга Ставрополь крайыннан яслар тийисли этилдилер.

Юсуп Батырмурзаев (125 кг, Дагестаннан), Арсланбек Уракчиев (86 кг, Карашай-Шеркеш Республикасы), Хасан Зитляужев (74 кг, Карашай-Шеркеш Республикасы), Эльдар Сагиндиков (70 кг, Дагестан), Асадулла Аджимурзаев (65 кг. Дагестан), Билял Карасов (61 кг, Карашай-Шеркеш Республикасы), Динислам Найманов (57 кг, Карашай-Шеркеш Республикасы), Магомед Сагиндиков (50 кг, Дагестан) енъуьвши болып шыктылар.

Енъуьвшилерге Сый грамоталары, медальлери, баалы савгалары тапшырылдылар.

Э.Кожаева, «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ бас редакторы.

Район еринде

Билимлендируьвдинъ муниципаллык тармагынынъ аьрекетининъ бас деген йолларынынъ бириси – ортак билимлендируьв организацияларынынъ меканларын аьлиги талаплавларга келистируьв. Сондай шара аьдетинше янъы окув йылына аьзирлик коьруьв болады. Бу бир куьн мен болатаган куллык тувыл, район окытувшылык коллективлерининъ эм администрациясынынъ биргелес ислевининъ сырагысы.

2017-2018-нши окув йылында район мектеблеринде 213 классларда 3051 окувшы билим алаяк. Ортак билимлендируьв организацияларынынъ куллыкшыларынынъ саны - 654, олардынъ ишинде 396 окытувшы. 6 мектеблерде – Куьнбатар, Карагас, Ленинаул, Бораншы, Калинин эм Уьйсалган авылларында – балалар туьске дейим окыяклар, калган он мектеблерде дерислер туьстен сонъ да юритилеек.

Баьри мектеблерде де токтастырувшы документлер бар: устав, лицензиялар, патшалык аккредитация акында шайытлама, налоговый органда юридический лицоды эсапка салув акында шайытлама, юридический лицолардынъ Биргелес патшалык реестрине язув акында шайытлама.

Баьри мектеблерде де окув планлары беркитилген. Янъы окув планлары бойынша 10-11-нши классларда «Астрономия» сабак киргистилген.

ФГОС бойынша озган окув йылында 1-6-ншы классларга китап берилген, быйыл биз 7-нши класска окув китаплер алдык, 2017-нши йыл окув китаплери 8-11-нши классларга берилеек. Аьлиги заманда окув китаплери йоклыгы мектеблерде билинеди.

Яй тыншаюв заманларда окытув коллективлер куьши мен районнынъ билимлендируьв учреждениелеринде ремонтлав ислери уйгынланган, бу ислер баьри мектеблерде де этилинген. Ремонтлав ислерине «Ногайский район» МО администрациясы бояклар алувга акша берген. Аьлиги заманда ремонтлав ислери битеятыр. Окытувшылар эм техперсоналлар школа тоьгерегин йыйнайдылар.

К.Отегенова, УО начальниги.

Озган юма Ногай районынынъ Карагас авылында аьдетинше озгарылатаган Ислам Койлубаевтинъ эстелигине багысланып, футбол турнири озды. Ярыста 12 команда ортакшылык эттилер. Ислам Койлубаев 2010-ншы йыл 24-нши сентябрьде Махач- калада озгарылган террористлерге карсы операцияда янын берген. Ол Россия Президенти мен Баьтирлик ордени мен (оьлгеннен сонъ) савгаланган. Турнирде район учреждениелер, организациялар ваькиллери, Исламнынъ кардаш-тувганлары эм Дагестан Республикасы бойынша Россия Федераллык кавыфсызлык службасынынъ куллыкшылары катнастылар. Шара Ислам акында ийги соьзлер мен басланды, йыйналганлар баьтирдинъ портретине гуьл байламлар салдылар. Шарады аша берип, Россия МВД Ногай районы бойынша иш ислер боьлигининъ етекшиси Абдурахман Койлубаев бу шара районда спорт тармагын оьрлендируьвине бек маьнели экенин белгиледи. – Биз баьримиз де Ислам Койлубаевтинъ баьтирлигин эсимизде саклаймыз, онынъ алдында басымызды иемиз. Бала шагыннан алып аьдем оьзин аьелининъ, миллетининъ, Аталыгынынъ бир кесеги этип сезеди. Эгер биз данъклы ердеслеримизди эслеп билсек, яс несилге патриотизм сезимин эндирсек, аьр бир аьдемде халкы уьшин оьктемлик тувдырармыз, – деп соьйледи ол. Турнир сырагыларына коьре, биринши орынга тийисли Карагас авыл командасы болды, экинши орынды Тарумов районынынъ Ново-Дмитриевка авыл командасы, уьшинши орынды Нефтекум районынынъ Коясыл авыл командасы алдылар. Солай ок ийги деген ойнавшылар белгилендилер. Энъ де ийги гол киргисткен футболшы акша баргыга тийисли болды.

Сессия

Эртеректе билдирилгенлей, оьткен уллы юма куьн «Ногайский район» МО администрациясында район Депутатлар йыйынынынъ ашык сессиясы болып озды. Сессиядынъ куьн йосыгына тек бир сорав – «Ногайский район» МР аькимбасын сайлав салынган эди.

Сессияда «Ногайский район» МР депутатлары, район аькимбасынынъ ис орынына беркитилген кандидатлар Мухтарбий Аджеков эм Султан Картакаев, авыл аькимбаслары, район организация эм учреждениелер етекшилери, шакырылган конаклар, ямагат эм ерли СМИ ваькиллери ортакшылык эттилер.

Ногай районынынъ етекшисин сайлав ман байланыслы маьнели маьселе сол куьн уьстинликли аьлде шешилди демеге керек болады. Быйылдынъ апрель айыннан алып созылган «Ногайский район» МР аькимбасын сайлавларга, яде оны бирер политиклер Ногай районнынъ политикалык кризиси деп атаган эдилер, тек август айынынъ 18-нде токтав белгиси салынды.

Сол куьн район депутатларынынъ сессиясын баслай келип, «Ногайский район» МР Депутатлар йыйынынынъ председатели Руслан Насыров йыйылганларга район аькимбасын сайлавлар ман байланыста кыска информация этти. Онынъ айтувы ман, район депутатлар карары ман алдынгы конкурс комиссиясы тайдырылып, янъысы туьзилген эди. Берилген заман болжалы ишинде ол район аькимбасына кандидатураларды айырув яктан айырым куллык юриткен. Р.Насыров соьзди комиссия председатели, ДР Аькимбасынынъ эм Оькиметининъ администрациясындагы ыхтыярлар управлениесининъ начальниги Анвар Халиловка берди.

Анвар Халиловтынъ айтувы ман, быйыл июль айдынъ 24-нде «Ногайский район» МР Депутатлар йыйынынынъ 8-нши сессиясынынъ карары бойынша «Ногайский район» МР аькимбасын сайлавларга кандидатураларды айырув акында конкурс билдирилген эди (билдируьв «Шоьл тавысы» газетасында баспаланган). «Бу йол сайлавларга тек 2 аьдемнен: Султан Картакаев пен Мухтарбий Аджековтан аьризелер туьскен. Конкурс комиссиясы бир тавыстан бу эки аьдемнинъ де кандидатураларын буьгуьнги сайлавларга йибермеге деп токтасты», – деди А.Халилов.

Муннан сонъ соьзди алдынгы конкурс комиссия председатели, аьлигидинъ члени Рашид Отарбаев алды. Ол йыйылган депутатларды «Ногайский район» МР аькимбасынынъ куллыгын юритуьвши Мухтарбий Аджековтынъ кандидатурасы уьшин тавысларын бермеге шакырды.

Район Депутатлар йыйынынынъ председатели Р.Насыров район депутатларына сайлавды ашык яде ясыртын кебинде оьткермеге маслагат этти. Алдынгы йылларда аьр заман да ясыртын кебинде озгарылатаган мундай дережели сайлав бу йол ашык кебинде оьткерилди. «Ногайский район» МР аькимбасы уьшин йыйылган депутатлар йорык зал ишинде кол коьтеруьви мен тавысладылар. Сондай сайлавдынъ сырагысында залда олтырган 22 депутаттан 21-и «Ногайский район» МР аькимбасынынъ куллыгын юритуьвши Мухтарбий Аджеков уьшин тавысларын бердилер. Соьйтип М.Аджеков келеяткан 5 йыл ис болжалына Ногай районынынъ аькимбасы этилинип сайланды.

Район депутатлар етекшиси Руслан Насыров Мухтарбий Аджековты баьри депутатлар атыннан кутлады, ога яваплы исинде уьстинликлер йорады эм район Депутатлар йыйыны ягыннан ога дайым да керекли демевлик этилинеегине сендирди.

Сайлавлардан сонъ шыгып соьйлевлер басланды. Биринши болып трибунага Мухтарбий Аджеков шыкты. Ол оьз ягыннан район депутатларына эткен сеними уьшин разылык билдирди. Ногай районынынъ маьселелерин шешуьв уьшин баьри куьшин, билимин, ис сулыбын аямаягын билдирди. «Маьселелер бек коьп, – деди М.Аджеков. – Коьп болса да шешермиз».

Оннан сонъ оьз ойы ман бу сайлавлардынъ комиссия председатели Анвар Халилов боьлисти. «Мен буьгуьн «Ногайский район» МО аькимбасы сайланганына бек суьйинемен. Мухтарбий Аджеков Дагестанда аьруьв белгили аьдем. Боьтен де предпринимательлер арасында. Республикалык власть органлары Ногай районынынъ власть органлары ман биргелесип куллык этпеге дайым да аьзир», – деди ол.

Янъы сайланган район аькимбасын «Ногай Эл» ФНК Оьр Советининъ председатели Казмагомед Янбулатов кутлады. Ол буьгуьн район депутатлары бек маьнели карар алганын айтты. Бу йолгы депутатлардынъ коьбиси яслар экенин эм оларга ясуьйкен йолдаслары коьмек этпеге керегин белгиледи. К.Янбулатов Казахстан элинде Актау каласында Каспий бойындагы эллердинъ фестивали оьткерилетаганын билдирди. Сонда, деди ол, Россиядынъ сыйын ногай патшалык драма театры яклаяк, ол халкымыз уьшин уьйкен куьез.

Мухтарбий Аджековты Дагестан Республикасынынъ Халк Йыйынынынъ депутаты Мурзадин Авезов кутлады. Ол шилле заманы кетип, ава иссилиги тайганын эм соны ман бирге районымызда политикалык тиресуьвлер иссилиги де тайып турганын айырым белгиледи. «Сизге, Мухтарбий Кошманбетович, район аьруьв кебинде колынъызга туьспеди. Ама биз биргелесип, баьри маселелерди де шешермиз деп сенемен. Буьгуьн бизге бу ягыннан бек яваплы болмага керек. Сайлавшылар, сав районымыз алдында», – деди М.Авезов.

Оьзининъ алдынгы студент тенъин кутламага деп Москвадан Мурат Заргишиев те келген эди. Ол район депутатларынынъ буьгуьнги сайлавы бек дурыс эм етимисли экенин белгиледи. М.Заргишиев М.Аджековты аьли де студент йылларыннан алып таныйтаганын билдирди. «Ал эндиги район халкына, активине, депутатларга таянып, коьп ийги планларды яшавга шыгармага болаяк заман келди. Коьп соравлар шешилеегине сенемен. Болса да бир аьдем ол кайдай аьдем болганына да карамастан, баьри маьселелерди де шешип болмайды. Район йыйынынынъ депутатларына, председатели Руслан Насыровка уьйкен куватты, кайратлы куллык этуьвди йорайман.

Биз баьримиз де бирге Ногай районымыз республикада, Сырт Кавказда ийги районлардынъ бириси болсын деп шалыспага керекпиз. Сонынъ уьшин районда керекли потенциал бар. Соны ман бирге мен республика етекшилери Мухтарбий Кошманбетовичтинъ кандидатурасын колтыклаганына бек суьйинемен. Бизде аьли тил, маданият, баска коьп маьселелеримиз бар. Бизди ерди кулланув, коьшимли малшылык ерлерининъ соравлары да навасызландырады. Сондай маьнели соравлар шешилмесе, биз тилден, маданиятымыздан айырылмага боламыз», – деди М.Заргишиев.

Сессияда янъы сайланган район аькимбасына ДР Сырт территориаллык округы бойынша ДР Аькимбасынынъ толы ыхтыярлы ваькили Владимир Деревянко кутлав адресин шатлыклы аьлде тапшырды (выяснить!).

М.Аджековты солай ок район Ямагат советининъ председатели Эльмурза Саитов, район депутатларынынъ энъ де эслиси Равиль Календиров, «село Кунбатар» администрациясынынъ аькимбасы Алимурза Бариев, сол ок авыл депутаты Рустам Адильгереев, район УСЗН начальниги Аскер Авезов кутладылар.

М.Ханов.

Дагестан Республикасында биринши кере мектебке бараяткан саьбийлердинъ аналарына материаллык яктан коьмек этилинеек.

Янъы окув йылы басланувга бираз заман калды, тезден юзлеген балалар мектеблер капыларын ашаяклар. Ата-аналарга болса балаларды мектебке аьзирлемеге керек – кийим, окув китаплер, алатлар. Аьлиги заманда олар патшалыктынъ коьмегине сенмеге боладылар. 2012-нши йыл 8-нши августта алынган 265 номерли «Дагестан Республикасынынъ еринде яшайтаган коьп балалы осал яшайтаган аьеллерден биринши класска бараяк балаларга бир кере берилетаган тоьлевди беркитуьв акында»ДР Оькиметининъ карарына коьре, 2012-нши йылдынъ 1-нши июлиннен алып коьп балалы осал аьеллер саьбийлерине бир балага 2000 маьнет акша берилеек.

Биринши кере мектебке бараяткан балага тоьлев берилмейди, эгер ол толы патшалык аьжетсизленуьвинде болса, эгер саьбийди саклаган аьелге закон бойынша акша тоьленетаган болса.

Керекли документлердинъ акында билмеге суьйсенъиз, УСЗН боьлигине бармага боласыз.