Кошали Зарманбетовка
Аьвелгиге ымтылган…
Карашынъыз,
Кудай кайдай
Колларына куьш салган.
Ойлар, ойлар…
Коьзлеринде мунълы анъ.
Сен – эл баьтир,
Кыйынлыкта
Кыннан кынжал шыгарган.
Йыллар, йыллар…
Оьмирлерге айланган.
Тас толгайды
Колларынъда
Суьйимбийке йыры ман.
Таслар, таслар…
Юрегинъде канлы танъ.
Яным йылай
Сезимлерден токтамай,
Оьр оьнерге сукланган.
Г.Бекмуратова.
Иси мен халкына алал
Янъыларда мага Нариман авылынынъ яшавшысы Назира Кельдимурат кызы Абдулхамитова ман хабарласпага туьсти. Назира Кельдимурат кызы халкын яны ман суьйгенлердинъ, ногай тилин таралтув, саклав, оьрлендируьв бойынша коьп куллык этип келгенлердинъ бириси болады. Ол асылы ман Ногай районынынъ Терекли-Мектеб авылыннан. Ол согыс катнасувшысы Кельдимурат эм Салиметтинъ 9 балалы татым аьелинде тувган. Джанибеков атындагы мектебинде билим алган. Ана тил эм адабиатыннан окытувшысы Оьлмес Кусеповна яс кыздынъ юрегинде тувган тилине суьйимин тувдырды, эм кыз халк патриоты Бальбек Кельдасовтынъ кенъеси мен Карашай-Шеркеш педагогикалык институтынынъ филологиялык боьлигине туьседи.1976-ншы йыл окытувшы кесписин байырлап, Нариман авыл орта мектебине орыс тил эм адабиаты бойынша окытувшы болып аьрекет этеди. Сол йыл ол ногай яс Суюнбек пен яшавын байлайды. Мектебте аьрекет эткенде "Халк яратувшылыгын суьювшилери" кружогын да юритеди. Музейге деп бай материалларын йыйнайды, бесик, бокша, каптал, бурынгы кыскаяклылардынъ куьмис ярасыклавлары эм сондай баска затлар. Тек 10 йылдан сонъ Назира Кельдимурат кызына ногай тил эм адабиаты бойынша дерисин окытпага, авыл китапханасында аьрекет этпеге амал тувады. Ол туьрли язувшыларга, байрамларга багысланган кешликлер озгарады. Оларга сценарийлер язады. 1990-ншы йыл ол коьп талаплы аьдемлер мен, айтпага, М.Авезов, М.Кожаев, Л.Уразаева, С.Майлыбаева ман байланыс тутып келеди. Олар да керек ерде оьз ярдамы, маслагаты ман боьлисип келгенлер. 1990-ншы йылда халк бактысын шеккен Б.Кельдасовтынъ кенъеси мен окытувшы кыскаяклы Терекли Мектебте аьрекет эткен педучилищеде куллык этеди. Онда Назира Кельдимурат кызы ана тилиннен бай иштелиги болган кабинетин ярастырады. Педучилищеде аьрекет эткен йыллар сол заманда район аькимбасы
А.Аджиевтинъ (Яткан ери ярык болсын) маслагаты ман Махачкаладагы Тахо Годи атындагы институтынынъ илми куллыкшысы болмага амал тувады. Кулланувга керек программа китаплерин туьзеди. Сол йылларда районда кешки окув мектеблери ашылып баслайдылар. 1993-нши йыл окытувшылардынъ билимин арттырув бойынша институтында ногай тил кафедрасында аьрекет этеди. Ногай, Кизляр, Тарумовка районларында ногай тили кайтип окылувын тергеген, окытувшыларга ногай тилиннен курсларын уьш йыл бойы озгарып келген. Боьтен де Назира Кельдимурат кызынынъ эсинде белгили зейинли суьвретшимиз С.Батыровтынъ, Дагестаннынъ ат казанган маданият аьрекетшиси А.Кумратовадынъ, халк патриоты Р.Шугаиповтынъ йыйналып халкынынъ маьселери уьстинде соьйлеви, онынъ келеектегиси уьшин яны авырувы, С.Батыровтынъ балалар уьшин букварь шыгарайык, мен суьвретлерин ясайым, сен астына ногайша яз дегени, тап буьгуьндей эсинде. Ама олардынъ сол мырады яшавга айланмады.
Буьгуьнги ана тилимиздинъ авыр аьлде аьр кайсымызды да тынышсызландырады. Эм сол маьселе бойынша ана тилимизге балалардынъ эсин кайтип каратув, ога суьйимин кайтип оьстируьв керек деген соравымды да ана тили бойынша специалисти Назира Кельдимурат кызына бермей калмадым.
- Ана тилин балага суьйдируьв уьшин орыс тилинде тувыл, ногай тилинде кыска ятлавларын, доьртликлерин уьйретпеге шалысынъыз, конак келсе, ортага шыгарып айттыртпага боласыз, ол зат баладынъ эсинде коьпке сакланады.Буьгуьнлерде аьр кайсымыздынъ колымызда телефон бар, сол телефоннынъ, орамнынъ, уьйдинъ, машинадынъ номери сан атка битеди, соларды ногайша айтканын талапланъыз. Балаларымыз коьбисинше мультфильм алдында заманларын йибередилер, мультфильмлер ногай тилине коьширилсе экен. Сол заманда ана тилинде енъил соьйлер эдилер.
Ногай халк театры коьп йыллар бойы ногай тилинде онлаган спектакльлерин салган. Сол туьрли темаларга багысланган спектакльлер толы кебинде интернетке салынса, туьрли ерлерде яшаган ногайга оьз тилинде спектакльлерди аьели мен уьйинде карамага амал болаяк эди. Сол соравым ман мен ногай халк театрынынъ етекшиси С.Джумакаев пен де соьйледим. Ол халкымыздынъ уьйкен патриоты, онынъ ногай маданиятына коскан уьлисин театр коьрсетуьвлерин халк суьйип карайды, каравшыларынынъ саны да оьседи. Интернетте де ол оьз каравшыларынынъ эсин каратаягына соьз йок. Буьгуьнлерде мен Сургут каласында балаларым, уныклары ман тураман. Сол алыс якларда да оьз халкынынъ бактысы, онынъ тили уьшин яны авырыйтаган аьдемлер бар экени сезиледи. Сургут каласында ногай яслар союзы аьрекет этип баслаганы коьп болмайды. Оны патриот ногай ясымыз Р.Нуралиев басшылап баслады. Сургут каласынынъ тоьгерегинде орынласкан коьп ногайлар яшаган Федоровка авылында Ногай ямагаты туьзилген. Онда яшаган талаплы балаларымыздынъ, ясларымыздынъ оьнерлери аркалы халклар ара оьткен байрамларда сырт яшавшыларын ногай халкымыздынъ бай маданияты ман таныстырып келедилер. Оьз билгенимиз бен, маслагатымыз бан биз де боьлисип келемиз.Сырт якларга кеткен ясларымыздынъ тек акша табув ман каьрлеп калмай, алыста да оьз маданиятын, тилин саклавда, оьрлендируьвде шетте турмай, катнасувы бизди суьйиндирмей де болмайды,- дейди Назира Кельдимурат кызы яслардынъ сондай уьстинликлерине суьйинип.
Назира эм Суюнбек Абдулхамитовлардынъ курган татым аьелинде Даурбек, Абдулхаир, Нурлыхан тербияландылар. Уьш аьвлети де йогары билим алып, буьгуьнлерде оьз ислери бойынша каьрлейдилер. Нурлыхан кызы анасынынъ йолын кувып окытувшы кесписин сайлады. 9 уныклары онынъ тоьгерегинде айланып, куьезин арттырадылар.
Олардынъ аьр кайсысына бала шагыннан Назира Кельдимурат кызы оьз ана тилин билмеге, сыйламага, халкынынъ шынты патриоты болганын синъдирип, уьйретип келеди.
Г.Нурдинова.
Аьр бир авыл, кала коьримли, бактысы бай болган сыдыралары аьдемлери мен белгили болып келеди. Соьйтип Тарумов районынынъ А-Невская станицасынынъ тарихинде оьз ызын калдырган аьдемлери де аз тувыл. Солардынъ бириси болады белгили малшы Асай Тохтарбиевич Шугаипов.
Ол 1927-нши йыл тувган. Яшав йолын, ис аьрекетин Асай Тохтарбий увылы 1945-нши йыл Ногай районынынъ Куйбышев атындагы колхозында баслаган. 36 йыл сыйлы Асай Тохтарбий увылы малшылык пан каьрлеп келген. Оьзине тапшырылган аьр бир малды уьйкен яваплык пан асырап, олардан бай тоьл алып, планларын артыгы ман толтырып, тек алды сырада болып келген. Кайратлы, куллыксуьер койшы 1966-ншы йылларда 100 ана койдан 117 козылар алып, мактавлы койшылардынъ бириси болган. Койшыдынъ аязлы кыста, исси шилле язда кыйыны эли мен билинмей калмады. Яваплы иси уьшин койшыга баалы савга тапшырылган. Дагестаннынъ ат казанган малшысы, 3-нши кере сайланган райсоветининъ депутаты Асай Тохтарбий увылынынъ суьврети республика эм районнынъ Сый такталарында коьп кере орын тапкан. Ис ветераны «Социалистлик базласувынынъ енъуьвшиси» деген белгиси мен бир неше кере савгаланган. Мал суьйген, сулыплы койшы, производство алдышысы коьп кере ВДНХ-дынъ катнасувшысы, СССР ВДНХ-дынъ 3 алтын, 2 куьмис эм 6 ез медальлерининъ иеси болган. 1971-нши эм 1976-ншы йылларында Ленин атындагы орденлери мен эм сондай баска савгаларына, коьплеген Сый грамоталарына тийисли этилген. Ол тек малшылык пан каьр шегуьвде сыйлы аьрекетши болып калмай, оьз аьелин суьйген аьел басы, ети аьвлетин тербиялап, олардынъ аьр кайсысына билим берген ата да болады. Буьгуьнлерде олардынъ аьр бириси аталарынынъ коьрсеткен йолын коьрим этип, сайлаган ислерине алаллыгын саклап келедилер. Буьгуьнлерде сыйлы ис ветеранынынъ атын А-Невская станицасынынъ бир орамы юритеди. Асай Тохтарбий увылынынъ уьйинде мемориаллык тактасы да илинген. Онынъ аты авыл тарихинде сыйлы орынды тутады. Асай Тохтарбий увылынынъ производстводы оьрлендируьвде бай сулыбы, малшылык пан каьр шегуьв исинде коьрсеткен йигитлиги, коьримли ис йолы онынъ ердеслерининъ, халкынынъ, элининъ эсинде дайым уьлги, эстелик болып сакланар.
Г. Нурдинова.
Сактыян топ-2017
Янъыларда ат казанган СССР спорт устасы Лев Яшиннинъ эстелигине эм «Динамо» спорт ямагатынынъ 95 йыллыгына багысланган турнири Махачкала каласында шатлыклы аьлде ашылган.
ХХ мерекели «Сактыян топ -2017» кала турнирининъ ашылув шарасында ДР оькиметининъ председатели А.Гамидов, ДР спорт эм физический культура министри М.Магомедов, Олимпиада ойынларынынъ чемпионлары М.Исаев, З.Абдулбеков, ДР яслар ислери бойынша министри А.Гаджиев, республикадынъ спорт ямагатларынынъ ваькиллери катнастылар. Турнирде Дагестаннынъ калаларыннан эм районларыннан 700 артык командалары катнасадылар. Дагестанга турнирдинъ ашылувына белгили вратарь Лев Яшиннинъ хатыны, Россия футбол союзынынъ президенти Н.Толстых, коьплеген олимпиадалар чемпионы А.Тихонов эм баскалар келдилер.
А.Гамидов келген конакларды хош алды эм келген уьшин разылыгын билдирди. Онынъ айтувына коьре, яс футболистлер ийги ойын коьрсетеегине бирев де шекленмейди.
«Сактыян топ» турнири Кубыла Федераллык округынынъ еринде футбол бойынша уьйкен деген турнирлердинъ бириси эм республикамыздынъ маьнели проекти.
Ногай районынынъ баьри выпускниклери де аттестат алув уьшин талаплайтаган 2016-ншы эм 2017-нши окув негизли предметлери орыс тил эм математикады етимисли бердилер. Билимлендируьв управлениесининъ етекшиси К. Отегеновадынъ белгилеви мен бу йыл ишинде «Окувда айырым етимислер уьшин» 21 окувшылар тийисли болдылар.
Тек бир Кадрия атындагы мектебиннен бу йыл «окувда йогары етимислери уьшин» деген медалине 6, Куьнбатар авыл мектебиннен 4, Джанибеков атындагы мектебиннен 3 выпускниклер тийисли болдылар.
Нариман авыл орта мектебинде -3, Червленные Буруны мектебинде 2, Батыр-Мурза, Карагас эм Кумлы авыллар мектеблериннен 1 окувшыларына медальлери тапшырылганлар. Район бойынша 8 мектебиннен 21 окувшылар медальлер иелери болдылар. Олар Ахмат Байгишиев, Юлия Абдулсаметова, Дженнет Янгишиева, Саида Бекмурзаева, Балбийке Манкаева, Изумруд Шавгараева, Лейла Адильгереева, Алтынай Савкатова боладылар. Баска болып, медаль иелерининъ сырасына Гюзель Казманбетова, Кадрия Межитова, Алия Куруптурсунова, Юлдуз Байгараева, Динара Елманбетова, Айсанет Аблезова, Земфира Нурманбетова, Диана Арсланова, Аида Джумалиева, Таисия Азизова, Диана Култаева, Аксанет Нукова, Кабират Арунова киргенлер.
Мысалы Кадрия атындагы мектебинде бу йыл медальшилерден баска, мектеб выпускниклерининъ ЕГЭ-динъ йогары тамамлары ман оьктемсимеге болады. Соьйтип орыс тилиннен 6 окувшылар 80 балл, эм бир окувшы 98 балл алганлар. Базовый математикадан 11 выпускниклер 5 белгисине ,7 окувшылар 4 белгисине тийисли болганлар. Профильлик предметлери бойынша да билимнинъ йогары оьлшеми коьрсетилди.11-нши класс выпускниги Юлия Абдулсаметова да англис тили эм тарих предметиннен 91, обшествознаниеден 90 балл алган. Выпускник Ахмат Байгишиев профильлик математикадан 76 эм обществознание бойынша 82 балл алган. Баска болып бир неше выпускниклер ортак рейтингте йогары орынды алганлар Тамерлан Кусепов, Лейла Койлыбаева, история бойынша 79 эм 75 балл алганлар, Дженет Янгишиева химиядан 73 балл алган. ЕГЭ-динъ йогары тамамлары эм мектеб предметлери бойынша ортак аьзирлик коьруьви выпускниклерге элимиздинъ йогары окув ошакларына туьспеге демевлик этти. Янъыларда выпускник Юлия Абдулмсаметова М.Ломоносов атындагы Москва каласынынъ патшалык университетининъ юристлик боьлигине туьскени белгили болды. Ол обществознаниеден косымша туьсуьв сынавын бес белгисине берип, бюджет боьлигине ортак ярысы бойынша туьсти. Баска выпускниклерге де элимиздинъ мундай йогары окув ошаклары,айтпага, Губкина атындагы газ эм нефть бойынша РГУ, СГЮА, КубГУ, Сур ГУ, йогары медициналык окув ошакларына туьспеге амал болды.
Сырт Кавказ ясларынынъ «Машук-17» деген форумында Дагестан Республикасынынъ куьни оьтти. Дагестан форумынынъ майданы 9 муниципалитетлери мен эм олардынъ аьр бирисининъ айырым маданият баскалыклары ман коьрсетилди.
Усталар оьзи мен аьдеттеги саниятынынъ ийги уьлгилерин, айтпага, Балхар авылыннан хужожестволык керамикасын, оьмирлер бойы дагестан кыскаяклырынынъ кийимининъ кесеги болып келген кубачи ярасыклавларын, кол ман согылган белгили табасаран кийизлерин аькелген эдилер, - деп хабарлайдылар дагестан делегациясынынъ агзалары.
Кизляр районынынъ экспозициясы казаклардынъх яшавы, маданияты, аьдетлери, уьйшилиги акында хабарлады. Айырым эс 16-ншы оьмирде Кизляр районынынъ Крайновка эм Александрия авылларынынъ ортасында орынласкан «Терки» деген агаш кала-беркитпесине берилди. Кизляр делегациясынынъ катнасувшылары миллет кийимлери мен выставка конакларын оьтпек эм туз бан йолыктылар.
Кизляр районы уйгынлаган выставкасында уьйкен кызыксынув ман тек форум катнасувшылары тувыл, Республика етекшилеви де ортакшылык эттилер.
Сыйлы конаклардынъ арасында РД Оькиметининъ председателининъ биринши орынбасары А.Карибов, ДР яслар ислери бойынша министрининъ орынбасары М.Маликов, Дзюдо бойынша олимпийский чемпионы М.Исаев, Рио-да Олимпийский ойынларынынъ ез призеры И.Саидов бар эдилер. «Машук-2017» деген форумы Пятигорск каласында 5-нши августтан 19-ншы августка дейим озгарылаяк. Онда 2 мынънан артык аьдемлер, сонынъ ишинде шет эллериннен де конаклар ортакшылык этееклер. Аьр куьн сайын форумда регионлар куьнлери де уйгынланаяклар.
Кизляр районынынъ ваькиллери муниципалитеттинъ аькимбасы А.Погореловтынъ демевлик этуьви мен яслар майданынынъ катнасувшылары болдылар.
Э.Алханова.
СМИ
Республики Дагестан
Общественно-политическая организация
Национально-Освободительное Движение
Центральный штаб НОД г.Москва
Илюхина Дмитрия Николаевича
тел. 8-905-110-47-14,
email: nod.495@yandex.ru
Обращение
Дорогие друзья, 12.06.2017года из г. Магадана, взял свое начало всероссийский благотворительный автопробег «Большая Россия» Магадан - Донецк - Москва, организованный Национально- Освободительным Движением России (НОД) и проходящий в духе единства, солидарности и согласия большого и дружного российского народа.
Маршрут автопробега включает в себя 70 городов России.Цель автопробега поистине большая и разносторонняя, это и сбор гуманитарной помощи нашим страждущим согражданам в Донецке и Луганске, это и символичное объединение многонационального российского народа в границах России 1945-1991годов, это и освещение предстоящего Общероссийского Референдума и конечно поддержка Президента РФ Путина В.В. в борьбе за суверенитет России.
На момент начала автопробега 12.06.2017г. с добрыми пожеланиями к его участникам обратился Губернатор Магаданской области Печеный В.П. и мэр города Магадана Гришан Ю.Ф., также радушный прием оказали администрации Губернатора Саха-Якутии, Амурской области, Забайкалья, Бурятии, Иркутской области, Красноярского и Алтайского краев, Новосибирской, Омской, Тюменской, Курганской, Челябинской областей, Республики Удмуртия, Свердловской, Пермской областей, Республики Башкортостан, Республики Марий Эл, Нижегородской области, Республики Мордовия, Пензенской и Волгоградской областей, Республики Калмыкия и Астраханской области.Во всех регионах прошли пресс-конференции с участием представителей администраций и региональных СМИ, установлено тесное взаимодействие со всеми ВГТРК по маршруту следования автопробега.
Дорогие друзья, очень надеемся на Ваше доброе
расположение и поддержку, столь значимого для всей России автопробега. Предположительно автопробег будет в Махачкале12 августа 2017г. Для более точной информации по времени прибытия автопробега контакты координатора НОД в г.Махачкале8(928)520-01-82НадыровНадыр Русланович(см. видео https://youtu.be/DcNB-1LZzW8, https://youtu.be/CLAE6NOoHqw, более подробно автопробег освещается на сайте ВКОНТАКТЕ – «АВТОНОД»)
С искренним уважением Илюхин Д.Н.
Россия Федерациясынынъ Генеральный прокуратурасынынъ Правовой статистика эм информациялык технологиясынынъ бас управлениеси бу йылдынъ биринши яртысына Россиядынъ туьрли субъектлеринде кыянатлыктынъ рейтингин келтирген. Элде кыянатлыктынъ аьли акында билдируьвлер ведомстводынъ сайтында баспаланган.
Сол билдируьвлерге коьре, Сырт-Кавказ федеральлик округында законга тынълавлы аьдемлер яшайтаган энъ де кавыфсыз регионлар – Россияда савлайы кыянатлыклар ишинде кыянатлык дережеси 8,9% болган Чечня эм криминогенлик дереже 10,2% болган Дагестан.
Тенълестируьв уьшин: бу сырада биринши орынды Москва алады. Мунда Россия еринде болган кыянатлыклардынъ 51,7% проценти регистрацияланган, экинши орында Санкт-Петербург – 41,7%. Кыянатлыктынъ йогары дережеси солай ок Воронеж, Челябинск областьлерде эм Тувада белгиленген.
Уголовлык кыянатлыклардынъ арасында энъ де йыйы тентеклик(68%) эм тонавлар (43%) йолыгады.
Солай ок кыянатлыклардынъ аьр бир экиншисин Россияда алдын суд кесилгенлер этедилер.
Оьткен куьнлерде Дагестан Республикасынынъ предпринимательство эм инвестициялар бойынша агентствосында республика агентствосы ман «Сбербанк России» Публичный акционер ямагаты арасында ис катнасувлар акында келисуьв туьзилген.
Документке Агентство етекшиси Башир Магомедов эм Сбербанк ПАО Кубыла-Куьнбатар банкынынъ 8590-ншы номерли Дагестан боьлигининъ управляющийи-председатели Дмитрий Артемов кол басканлар. Бу шарада Светлана Силантьева – РГС Кубыла-Куьнбатар банкынынъ клиентлери мен куллык юритуьв бойынша управление директоры, Антон Надькин – РГС Кубыла-Куьнбатар банкынынъ клиентлери мен куллык юритуьв бойынша регионаллык менеджери, солай ок Кямран Ярахмедов – РГС Дагестан боьлигининъ клиент менеджерлер секторынынъ начальниги ортакшылык эткенлер.
Документке кол басувды тамамлай келип, Башир Магомедов Советлер заманыннан сонъ биринши кере инвестициялар эм предпринимательство тармагындагы республикалык йорыкластырувшыдынъ элимиздинъ уьйкен деген банкы ман биргелес ис катнасувы аян болып баратаганын эм республикадынъ киши эм орта бизнес субъектлерин кредитлер мен канагатлавга онъайлы аьллерди туьзуьвге каратылган биргелес куллык бойынша айырым ниетлерди белгилейди деп билдирген. Аьр кимге де алмага енъил болатаган кредит ресурсларынынъ йоклыгы тармакты оьрлентуьвдинъ бас маьселелерининъ бириси болган. «Келисуьвге кол басув Агентство алдында Россия Сбербанкы белгилеген стандартлар ман келисли кепте коьрсетилетаган бизнес проектлерининъ документациясын аьзирлев куллыгын кайтадан туьзуьв бойынша борышты салады.
Биз соны анълаймыз, эм биз сога аьзир», – деп белгилеген ведомство етекшиси.
«Келисуьвге кол басув – ол бизим ис катнасувымыздынъ тек биринши абыты. Аьли танъла ок биз ийги келеектегиси бар проектлерди карастырув ман каьр шегеек исши туьркимин туьземиз», мине сондай соьзлер мен баслады оьз соьзин Дмитрий Артемов. Соло к заманда ол эки структурадынъ уьстинликли биргелесип аьрекетлевининъ керекли шарты деп тийисли федераллык эм республикалык туьзилислерининъ гарантия беруьви болады деген.
Дагестан Аькимбасы Рамазан Абдулатипов быйылдынъ ызгы доьрт айлары ишинде Политикалык эм экономикалык коммуникациялар агентствосы (АПЭК) ман туьзилген Россия Федерациясынынъ субъектлерининъ аькимбасларынынъ рейтингинде 34-нши орынга коьтерилген.
Быйыл апрель айында республика етекшиси сол ок рейтингте 76-ншы орынды, май айында – 68, июнь айында – 58, а ызгы, июль айы уьшин рейтингте – 42-нши орынды бийлеген.
«ДР Аькимбасы Рамазан Абдулатипов (42-нши орын) оьзининъ политикалык орынын барганнан-барган сайын оьстире береди. Ол басшылык этететаган регионда элиталар ман туьзилген аьл заьлимдей ийгиленген», – деп белгилейди АПЭК специалистлери.
Россиядынъ энъ де абырайлы губернаторлары акында рейтинг сырагыларына таянатаган экспертлер сорастырувы тергевлер тармагында, сонынъ санында политикалык, рейтинг эм регионаллык, солай ок ямагат коммуникациялар эм медиа-проектлер тармакларында куллык этетатаган россия компаниялар специалистлери мен ябык анкетирование кебинде оьткериледи.
Июль айында сонда 26 экспертлер: политологлар, политехнологлар, меадиэкспертлер, журналистилер катнасканлар. Бас деп экспертлердинъ аьр бириси анкетада коьрсетилген аьр бир кандидаттынъ абырайына белги бередилер, оннан сонъ эксперт белгилерининъ орта арифметикалык белгиси коьрсетилинеди.
Тамамлав рейтинги россия экспертлер ямагатынынъ етекшилери мен Россия регионларынъ баьри аькимбасларынынъ сый-абырайынынъ косылма белгиси болады.
