Ахматтынъ бактысы

Ахмат-агайдынъ бактысы, ол замандагы балалардынъ бактылары кимик, кыйынлы эди. Ол 1937-нши йыл ярлы эгиншилер аьелинде тувган. Онынъ яшав кыйынлыклары дуныяга тувган биринши куьниннен ок басланган. Анасы онынъ эгизи мен бирге сол куьн ок камырга туьскен. Ахмат ювыгындагы коьп авылдас балалар ман суьтлес болып оьскен. Алла оны коршалап, ол бес ясына дейим соьйтип оьседи. Оннан сонъ онынъ бала бактысына янъы яшав сынавлары туьседи. Атасы Оьтешти Кызыл Аьскер сырасына шакыртадылар. Ол, баслап Пензада, сонъ Челябинск трактор заводында согыстынъ ызына дейим ислейди. Ахмат болса, агасы Балманбет пен Янполовлардынъ аьелинде калады. Зарманбет Янполовты согыс майданына шакыртканда, Балманбет пен Ахматты Грозный областиндеги Наур районындагы балалар уьйине аькетедилер. Соннан коьп заман кетпей, Балманбет балалар уьйиннен инисин алып кашады. Кашып келеяткан йолында, олар бир аьжибийдай оьсип турган эгин ерине киредилер. Сонда киргенде, агасы йойылып кетеди. Ахмат оны табалмайды. Бала кайда бараягын билмей, аштан-аш бир авылга келеди. Мунда оны янъы сынав куьтип турганын ол билмейди. Авыл шетинде коьп балалар бир ыспайы кызыл заттынъ янында уьймелесип туры эдилер. Ол, таьлени болартагы, оларга янаспага коркып эректен карайды. Бирден баягы кызыл зат атылады. Атылувдынъ толкыны оны оьзи турган ериннен эрекке атып таслайды (соннан бери кулагы осал эситеди). 
Атылувды эситип авылдан ясуьйкенлер ювырып келедилер. Сол ерде коьп балалар оьледилер. Уьйкенлер биревлерди кийимлериннен таныйдылар, баскалары кесекленген… Ахматтынъ кулагына буьгуьнлерге дейим сол балалардынъ аналарынынъ кышкырыклары, йылавлары шалынып турады. Сол ерде муны бир хатын коьрип: «Вот же мой Сенька, живой он, живой!» – деп оны кушаклап йылайды. Янындагы эри Филипп Кондратович Гришенко оны баладан айыраяк болады, ама хатыны йибермейди. Ахматты уьйине аькетедилер.
Согыс йылларында эм оннан сонъ да мундай казалар коьп болган. Нариман авылында да сондай баьле болып оьткен. Бизим авылда да тувар багып юргенде, мина атылып, бир яс аьдемнен бир зат та калмаган… 
Ахмат-агав хабарынынъ арасында коьзясларын суьртип алады. «Мени бавдынъ ишинде яп-яланъаш этип шомылдырдылар. Оннан сонъ уьйге киргизип, тагы да шомылдырып, ас иширтип, ювырканга орап яткардылар», – деп эскереди А.Янполов.
Кыйынлыклардан арыган бала бир неше куьн орыныннан турмай уйклаган. Яслай оьксиз болып калган бала, оны аькетип саклаган орысларды ушыны ман да оьзининъ атасы-анасы деп ойлаган. Ахмат-Сенька буьгуьнлерге дейим кайтип оны Филипп Кондратович бир неше кере анъшыламага аькеткенин эсинде саклайды. Ол оны оьзи мен авылларга кыдырткан. Школага бармага заман келгенде, Ахмат-Сенькады окувга бередилер. Ол сонда окып, 1-2-нши классларды кутарады. 
Бир куьн Аьскер сырасыннан кайтып келген атасына Бекберди Даутов: «Сенинъ кеденъди Конзавод бетте коьрдим» деген хабары ман келеди. Сол йылларда ол якларга коьп ногайлар ислемеге кеткенлер. Куьнбатардан Шавдир Джумаев, Шыракбай Индирбаев, Таймас Амитов эм баскалар. Ол заманларда Моздок пан бизикилердинъ катнасы куьшли болган. Меним де эсимде, сыйыр егилген арба ман Уьйсалган авылында конып, Конзавод деген ерге барганымыз. Ахмат-Сенькадынъ айтувына коьре, онынъ турган авылы Конзавод деген ерден бир 20 шакырым эректе орынласкан болган.
Бу ис 1948-нши йылда болган. Балады атасы Оьтешке бермейди. «Мен оьзим де кетким келмеди», – деп эскереди А.Янполов. Алты айдан сонъ согыстан кайткан Зарманбет-агасы Ахмат Байрашевти, Муртазали Нурлыбаевти (яткан ерлери ярык болсын) шайытлар этип алып, авыл Советине барып, Ахмат-Сенькады тувган юртына кайтарып аькетедилер.
Кара-Тоьбе авылында 3 классты окып кутарган сонъ, оны Орыс-Уьйге (Тереклиге) школа-интернатка окымага йибередилер. Ол да сонда турып окыгысы келмей, тез-тез авылга кайтады экен. Сол заман Ахмат-Сенькады Зарманбет колхозга прицепщик этип куллыкка туьсиреди. Соьйтип, 13 ясында онынъ колхозда ис йолы басланган. Окув йылы басланганда, ол Карагаста, сонъ Наримандагы школа-интернатларда окыйды. Етинши класста окыганда, язда ол Вагап Саитовтынъ «РС» эм Эдиге Япаковтынъ «Сталинец» комбайнларында штурвальщик болып ислейди. Сондай комбайнларды ол йылларда трактор суьйрейтаган болган, штурвальщик болса, кара шанънынъ ишинде тобан капналарын ерге туьсирип келеди. 
Нариман авылда тракторист курсын окып кутарып келген сонъ, ога эски «ДТ» тракторын бередилер. Меним де эсимде, ол заманларда янъы куллыкка туьскен ясларга эски трактор яде автомашина беретаган эдилер. Сол куьнлерде механик Амангазиев ога келип: «Сен муны аьруьв этип юритсенъ, янъысын берермен», – деген. Сол йылларда трактористлер Карагастагы МТС-ке беркитуьвли эдилер. Ахмат-Сенька эски тракторына он куьн ишинде ремонт этип, соны ман ислемеге шыгады. Соннан коьп заман кетпей, бир куьн баягы Амангазиев келип, бригадир Залимхан Межитовтан: «Бу кошшы нешик?» – деп сорайды. Сол ерде ол оьзине беркитилген тракторын бир куьн де сындырмай юритеди деген соьзлерди эситип, ясты Моздокка барып, янъы «ДТ-54» трактор аькелеексинъ деп суьйинтеди. Соны барып аькелген сонъ, янъы тракторды Юсур Озганбаев пен Ахмат-Сенькага экинши сменага тапшырганлар. 
1959-ншы йылда А.Янполовты тракторлар бригадаларына ягарлык-майлав материалларын йиберуьвши этип беркитедилер. Сол куллыкты ол намыслы кепте тийисли тыншаювына шыкканша юриткен. Ялгыз оьзи арттагы Карабада эм Куры ерде орынласкан уьш бригадады ГСМ мен канагатлап келген. 
А.Янполовтынъ механиги онынъ акында булай деп эскерген: «Ол – бек кыйын суьер, исине эм соьзине яваплы, таза юрекли эм таза ниетли аьдем. Бир куьннинъ ишинде, боьтен де язда, 65 тракторларды эм 25 комбайнларды бир иркуьвсиз солярка эм май ман канагатлайды. Бир куьн ишинде 6 тонна солярка ман 100 литр майды техникага йиберип уьлгируьв деген аз зат тувыл. Ол боькшесин танъ каранъасындагы 3 саьатте турып куьн узагы уьш кере толтырады. Мен сындым деп яде оьзге бир баска сылтав табатаган аьдем тувыл. Эртеректен техникага керекли керидеги алатлар тавып, соны кешелеп ремонт этетаган эди». 
Ахмат-Сенька яз заманында авыл клубында аьрекет эткен художестволык самодеятельность куллыгында катнаскан. Оьнер етекшиси Иса Сабутовтынъ (яткан ери ярык болсын) басшылыгы ман район авылларына концерт коьрсетип барганлар. Сол заманлар аьдем коьнъили ток заманлар эдилер. Сонда ол ян йолдасы Ирсу ман танысып, уьйленеди. Оны ман бирге татымлыкта 55 йыл яшап, 8 аьвлет асырап оьстирди. баьриси де бек коьримли аьел болдылар. Аьли Ахмат-Сенька коьп йиенлерине, йиершенлерине, немерелерине куьезленип яшайды. Сибирьге, Москвага арада барып, балаларын коьрип келеди. Соннан уьйкен куьез бар ма экен бу яшавда?
Совет Оькимети оьз куллыкшысын мутпады. А.Янполовка коьплеген разылык хатлар, Сый грамоталар, акшалар, кийимлер, сонынъ ишинде мотоцикл баргы эсабында берилген. Коькирегин «Ис данъкы» ордени, «Социалист базласувдынъ енъуьвшиси» медали, «Бесйыллыктынъ ударниги» белгиси эм туьрли мерекели медальлер бийлеген. 
С. Межитов. 
Суьвретте: Ахмат-Сенька Янполов кишкей увылы Заур, келини эм немереси Алав ман.