Йолыгыста «Ногайский район» МР Депутатлар йыйынынынъ председатели Руслан Насыров, Ногай район казаклар ямагатынынъ атаманы Арслан Бекмурзаев, «Бирлик» район ямагатынынъ председатели Балманбет Рахмедов, район экологы Мурзабек Бальгишиев, «село Терекли-Мектеб» СП МО аькимбасы Зейдулла Аджибайрамов, район ямагатынынъ ваькиллери катнастылар.
Йолыгысты Яхья Кудайбердиев ашты эм юритти. Йыйында доклад пан А.Бекмурзаев шыгып соьйледи. Онынъ айтувы ман, Ногай районынынъ 600 мынъ гектар ерлери 1996-ншы йылдынъ 9-ншы октябриндеги «Дагестан Республикасында коьшимли малшылык ерлерининъ статусы акында» деген 18-нши номерли ДР законы ман келисли кепте коьшимли малшылык ерлери эсабына киргистилген. Бу айтылган закон сол заманда ок федераллык законодательствосына келиспеген, неге десе РФ законодательствосында «коьшимли малшылык ерлери» деген ерлер категориясы йок. Соннан себеп РФ субъекти болып саналатаган Дагестан Республикасынынъ сондай ерлерди кулланувга ыхтыяры болмаган. А.Бекмурзаевтинъ соьзине коьре, бу закон эндиги де тайдырылмаган, ол ислеп турады. 
Докладшы оьз соьзинде, закон негизлерине таяна берип, коьшимли малшылык отлакларында мал саны артык-артыгы ман сакланувын, маллар язда тавга айдалмайтаганын, сонынъ сырагысында Ногай шоьллигиндеги табиат аьллери айлак та осалланып, экологиялык баьле-казасына етискенин, район ерлерининъ хыйлысы кум такырына айланганын билдирди. 
Муннан сонъ А.Бекмурзаев анъшылар соравларына коьшти. Ногай шоьллигинде неше йыллардан бери туратаган сайгаклар, кыр тавыклар, дувадаклар, коянлар соларга карсы кешеси-куьндизи мен йырткыш кепте анъшылавдынъ, маллардынъ 5-6 кере нормадан артык багылувыннан себеп калмаган. Калганлары да конъысы Калмык Республикасынынъ ерлерине кашып таралганлар. 
– Меним 45 йыл «анъшылык стажым» бар. Биз алдынгы заманларда район анъшы инспекторын дайым да коьретаган эдик. Аьлиги инспектор Янмурзаевтинъ бетин де коьрмеймиз. Ол зат калай болады? – деди А.Бекмурзаев. – Бизде тек бир куьн мен яшайтаган анъшылар эм балыкшылар да бар. Бар ша бизде аьли де законлар. Инспекторлар деген ыхтыяр саклавшы органлары ман бирге ислемеге борышлы.
Ногай район экологы М.Бальгишиев оьзининъ соьзинде алдынгы заманларда район ериндеги татавыллар ман сув юрип, тенъизге кететаганын эм сол себептен районда балык та, ямгыр да  болганын айтты. 
Район экологы бир йылга сама район еринде анъшылавды коймага шакырув этти. Ол шегертки акында да оьз ойын айтты.
ДР табиат ресурслары эм экология министрининъ орынбасары Ш.Джамалов, эгер район анъшылары бир йылга анъшылавын токтатаяк болса, ол затты этпеге болатаганын билдирди. Ол район анъшылар ямагаты тыпак экенин белгиледи. Сол себептен анъшыларга анъшы инспекторлары, межигит, ямагат пан табиат маьселелери бойынша тил бирликте куллык юритпеге болаягын айтты. Соны ман бирге Ш.Джамалов шоьлдинъ кум такырга айланувы акында сорав ДР Авыл хозяйство министерствосынынъ ис борышларына киретаганын билдирди. Ол бу соравларды аьли буьгуьн район аькимбасынынъ кабинетинде ойласканлары акында белгиледи. 
Терекли-Мектеб авыл яшавшысы Рашид Отарбаев те йолыгыста оьз ойы ман боьлисти. Онынъ соьзи мен, йолыгыста айтылып озган маьселелер – баьриси де эски маьселелер. Ама буьгуьнге дейим де сол ок кебинде шешилмейдилер. 
«Бирлик» ямагатынынъ председатели Балманбет Рахмедов коьшимли малшылык ерлеринде отлакларды айдап, карбыз шашатаганы, сол ерлер савлайы казылып, ер-ерде трубалар салынганын айтып белгиледи. «Энъ де кавыфлы аьдем – ол бир затка да яны авырымайтаган аьдем. Ама оннан да бек кавыфлы аьдем – ол бир затка да яны авырымайтаган чиновниклер», – деди ол. Б.Рахмедов бу ерде мысалы эсабында Калинин авылынынъ шетинде оьлген 6-7 сыйырлар тасланып койганын билдирди. Ол затка министрдинъ орынбасары Ш.Джамалов сондай ислер ол бу авылдынъ муниципалитетининъ тувра куллыгы деп яваплады. 
Терекли-Мектеб авыл яшавшысы Бийгиси Исмаилов болса район ерлерининъ бир кесеги Китай патшалыгынынъ яшавшыларына берилип койганы акында маьселеди коьтерди. Ога министр орынбасары Ш.Джамалов сонда ок явап кайтарды: «Ол зат дурыс, китайшылар ушыны ман да ерлерди химикатлар ман увлайдылар. Оларды республикадынъ бир неше районларыннан кувганлар. Бу маьселеге сиз ФСБ куллыкшыларын киргистинъиз. Ол китайшылар бек кавыфлы производство ман каьр шегедилер». 
Иш ислер ветераны, аьлиги заманда «Черномортранснефть» организациясынынъ куллыкшысы Мурзахан Сеитов йыйылганлар алдында, халк айтканлай, «яллаган юреги мен» шыгып соьйледи. Ол ызгы йылларда Ногай шоьллиги уьстинде вертолет пан ушатаганы эм алдынгы яйнаган ясыл тогайлар орынына буьгуьн «Айдагындай тап-такыр пейзаж» коьретаганын шайытлады. Тенълестируьв мысал уьшин М.Сеитов конъысы Курской районындагы заказникти кайтип аьдуьвлеп саклайтаганларын келтирди. «Тап соьйтип табиат бизде де сакланмага керек», – деди ол. Онынъ айтувы ман, эндигиси кайбир аьдемлер биздеги коянларды урып, тап Сургутка дейим этин сатпага элтейдилер! М.Сеитов район орталыгында орынласкан аьскер боьлигиндеги локаторлардынъ зарары акында да соравды козгады. Соны ман бирге ол аьли Батыр-Мурза авылына да етпей, быйыл тувра отлакларды айдап карбыз шашканларды айырым белгиледи. «Ерлерди кайтип болса соьйтип айдайдылар, сонынъ шанъын сонъында эскен еллер Тереклиге дейим аькеледилер. Карбызын йыйган сонъ, пленкаларды бирев де йыйнамайды», – деди ол. 
Йолыгыста Куьнбатар авылдан депутат Рустам Адильгереев, Терекли-Мектеб авылдан анъшы Фарид Сулейманов оьз ойларын айттылар. Р.Адильгереев Ногай районын бийлеп алмага турган шегертки мен патшалык оьлшеминде тийисли куьрес юритилмейтаганын белгиледи. Ф.Сулейманов «Мунда буьгуьн анъшылар ман балыкшыларды йыйнаганлар, а соьз тек браконьерлер акында юритилип туры. Анъшылар арасында ийги шынты анъшылар да бар экенин мутув керек тувыл», – деп белгиледи ол. 
ДР табиат ресурслары эм экология министрининъ орынбасары Ш.Джамалов оьз ягыннан колдан келген ярдамын этпеге шалысаягын билдирди. Ол райондагы шегертки мен орманлык хозяйствосы бойынша маьселелер акында тийисли хатлар аьзирлеп, ДР Оькиметине йибермеге маслагат берди. 
Келген конаклар йыйылганлардынъ соравларына явапладылар.
М. Юнусов.
Суьвретте: йолыгыс аьсеринде.