Бу соьзлерди баслап, буьгуьнлерде ногай халкынынъ уьстинликке ымтылып баратаган шугыл, йигерли ясларынынъ бириси – Даниял Исакаевтинъ йырлавында эситкенде, туьп маьнеси акында ойланып карамаган эдим…
Баьримизге де белгили болганлай, бизим халкымызда яхшылыклар да, кайгылы куьнлер де боладылар, соларда биз авыл-элимиз бен катнасамыз, озгарувларында да ярдамласамыз. Мен де сол ногайымыздынъ бир кесеги болганнан сонъ, янъыларда районымыздынъ кишкей болмаган авылларынынъ бириси – Куьнбатар авылында дуада болдым. Сонда бир хатынлардынъ хабарласувын да тынълайман. Олар баслап оьзлерининъ яслыгын, бала шакларын эслерине алдылар (белки, алмаяк та эди, мени мен таныспаган болса, солардынъ ишинде биреви меним тувган авылымдыкы болып шыкты), окыткан окытувшылары акында кайдай сыйлав ман айттылар. Сонъ буьгуьнлерде балалар ман окытувшылардынъ катнаслыгына шыктылар.
– Биз кайтип окытувшымыздан ийменетаган эдик, оьзимиз тувыл, атааналарымыз окытувшыды коьрсе, кайдай сыйлав ман оны тынълайтаган эдилер, а буьгуьнлерде окытувшы тувыл экеш, ата-анадынъ басынынъ сыйы йок, – деди хабарласып турган хатынлардынъ бириси. Сол соьзлер мени терен ойга салдылар. «Аьши, ушыны ман да солай ма экен?» – деген сорав буьгуьнлерге дейим басымда буркасып турады. Келинлер мен кайнаналардынъ катнаслыгы акында соьз тувыл, оьзинънинъ тапкан баланъ акында соьз юреди. Бу янымды кыйнап турган соравга явап таппай турганда, коьп узакламай, баска бир ерде «Бизим ногай бир-бирисин коьтерип болмайды, куьншилик – алды орында», – деген аьруьв тувыл соьзлерди де эситемен. Баьри затка да, етиспевликлерге де оьзимиз куьнали.
Заман бизим касиетимиздинъ туьрленуьвине себеплик этпейди, биз заманды оьзимиз яман этемиз, артлы-артыннан келген несиллер тербиясы кайтип туьп-тамыры ман баскаланмага болады. Олар ша ызлы-ызыннан келедилер. Неге непсикорлык, бирев-биревге зыян этуьв, каралыкты, куьншиликти кенъ яйылдырып, намартлыкка эркинлик бериледи?!
Оьткен оьмирдинъ 70-80-нши йылларында окытувшы балаларды баьри затка да уьйреткен, керек ерде «таяк та» салган, а буьгуьнлерде ол каты соьз айтса, сизинъ не ыхтыярынъыз бар деген явапты баслангыш класслардынъ окувшысыннан бир соьзсиз (ийменуьв кашан да йок) эситеди. Аз болса, ата-анасы да баласынынъ ягын яклап, йогары инстанцияларга да етеди… Уьйинде яслай сыйлап уьйретилмеген аьдем, кырда сыйлавды кайдан билсин. Сый дегенди аьр бир аьдем аьелден басламага керек. Бизим атабабаларымыздан калган ийги соьз де бар «Уясында не коьрсе, ушканда соны этер».
Сый аьдемнинъ тербиясы, аьдемшилиги акында коьп затларды анълатады. Анады сыйлав – киели борышлардынъ бириси. Киели китабимиз Куранда да анады сыйлав ман байланыслы хадислер бар. «Еннет анадынъ аягынынъ астында» деген хадисти биз коьп ерлерде эситемиз эм коьремиз. Соны сама коьз алдымызга аькелип, намартлыктан тартынайык. Сый акында темады коьтеретаган болсак, коьп затлар акында айтпага болады. Мен оьзим коьп соьзли болмай, аявлы окувшым, сени де газета бетлеринде бу маьселеди коьтерип, оьз ойларынъ ман боьлиспеге, аьелде оьсип келетаган яс балаларга эртеректен ясуьйкенди сыйлап, сый дегенди алды орынга салып, аьр исти оьзинъизден басламага шакыраман.
