XXI оьмирдинъ баьлеси

Ер юзине бу авырувдынъ келуьви мен, 76 миллион аьдем зарарланган, солардынъ яртысына ювыгы оьлгенлер, буьгуьнлерде ВИЧ авырувлары ман зарарланган 37 миллион аьдем яшайды. Авырувлылар саны йылдан-йылга оьспесе, кемимейди. Сол авырув ман зарарланганлар араларында балалар да бар. Коьбисинше авырувды яювшылар эр кисилер боладылар, сога коьре, ВИЧ авырувлары ман авырыганлар араларында эр кисилер саны да хатынлар ман  балаларга коьре артады. Россия элинде ВИЧ авырувлылар болганлай, Дагестан Республикасында да, сонынъ ишинде бизим Ногай районымызда да бар. Дагестан Республикасында авырув биринши кере (1989-ншы йылда) аянланганнан алып, туьрли себеплерден 893, сол санда 93 СПИД авырувлылар оьлгенлер. 

Коьбисинше, биз йогарыда белгилеп озганлай, бу авырувлар ман эр кисилер, эрли-хатын болып яшамага, бала табув болжалы еткен хатынлар зарарланадылар, бизим Дагестан Республикамызда да тап сондай аьллер. Наркотикли алатларды кулланатаган эр кисилер мен ювыклыгы болган хатынлар да зарарланмага боладылар. 
Коьбиси ВИЧ эм СПИД авырувлары арасында тенълик белгисин саладылар. Сол дурыс тувыл, аьр бир ВИЧ авырувы ман зарарланган аьдем СПИД авырувы ман авырыйтаган болып калмайды. ВИЧ пен зарарланган аьдем СПИД пен авырыганша коьп заманлар озбага болады. ВИЧ пен зарарланган аьдемлердинъ 60% оьз авырувынынъ бир себебин де коьрмей коймага да болады. СПИД ВИЧ авырувынынъ ызгы кезеги болады. СПИД авырувы ман авырыйтаган аьдемнинъ иммунитети айлак осал, ога бир кишкей сувык тийсе де, оьлимге аькелмеге болады.

Сол аьдем оьмирине бек зарарлы авырув биревден баскага туьрли йоллар ман юкпага болады: эр мен хатыннынъ тар катнасувы бойынша, анасы баласын эмдиргенде, кан ман кан косылса.

ВИЧ авырувы ман наркоманлар, оьзлерин осал юритетаган хатынлар ман эрлер, медициналык куллыкшылар авырымага амырак боладылар.
СПИД пен авырыган аьдем авырувдынъ эки кезегин оьтеди. Авырувдынъ биринши кезеги енъил болады. Аьдем этининъ шеккиси туьседи, шаркына туьрли атпалар шыкпага боладылар, кулагы авырымага болады. 

Авырувдынъ экинши кезеги авыр оьтеди. Биринши кезекте болган авырув белгилерине шаркты тонъдырув, иш авырув, оьпке авырувлар да косыладылар, аьдем этининъ шеккиси боьтен де туьсе береди.

Сондай яман авырувлардан сакланар уьшин наркотикли алатларды кулланмага керек тувылсыз, коьп таныс болмаган эр мен хатын араларында тар ювыклык та болмага ярамайды, аьр бир кере  кан куйдырганнан сонъ медициналык тергевлерди оьтпеге керек. Кайсы ерде де саклык тутсак, оьзимиздинъ ден савлыгымызды сакламага болармыз. 

2018-нши йылдынъ август айынынъ ишинде Дагестан Республикасынынъ патшалык бас санитар врачынынъ «Дагестан Республикасында ВИЧ-инфекциясынынъ яйылувынынъ алдын шалув шаралар» деген токтасы да яшавга шыгарылган, соны ман байланыслы болып та бизим республикамызда заьлимдей куллыклар этиледилер.

Авырув кайдай болса да, аьруьв тувыл, тек аьр бир авырыган аьдем врачка бармага тийисли. ВИЧ авырувлары ман зарарланган аьдемлер де тийисли врачтан эмлев алмага керек, авырувды туьп тамыры ман юлкып алып болмасанъыз да, яшавга тийисли сапатты сакламага болады. Эсинъизде болсын, бир де мунъайманъыз, яшавга уьйкен сеним не затты да енъмеге болады.

М.Нурлубаева, дерматовенеролог, СПИД авырувы бойынша кабинетининъ яваплы врачы.