Крымда белгили ногайымыз

    Ногай аьелиннен болган Исмет Аблятифович  крым татарлар депортациясында болган, коьп кыйынлыклар шеккен, ама куьш тавып, оьз ногай халкы ман крым татарлардынъ ерлерине кайтып келуьвине, сонда янъы яшавды курмага бек коьп куьшин салган. И. Заатовтай оьз элине алал юрекли, савлай яшавын баска аьдемлер уьшин багыслайтаган аьдемлер аркалы яшав ийгиленеди, яркырайды, олар куьндей болып халкына ярык бередилер, сонынъ уьшин мундай аьдемнинъ, элбетте, бизим Крымда яшайтаган ногайымыз акында, баскаларга коьрим этип, айтпага керекпиз.
    И.Заатов уьш китаптинъ авторы: «1941–1944-нши йыллардагы оккупациялык прессасынынъ эм архив документлерининъ  крым татарлы сахналык санияты» (Уллы Аталык согысынынъ 70 йыллыгына багысланган), «Бюрократ–ориенталисттынъ запискалары», «Крым татар художестволык эм сахналык саниятынынъ уйгынлавшысы: библиографиялар эм архивлер». 
     И.Заатов Ташкент каласындагы Низами атлы педагогикалык институтын кутылган. Онынъ яшавы айлак аьлемет эм кызыклы болып оьтеди. Ол – Симферополь каласындагы «Агростройтрест» фирмасында, Симферополь каласынынъ Оькимет университетининъ киши илми куллыкшысы, туьрк компаниясынынъ басшысы, американ компаниясынынъ басшысы, И.Гаспринский атлы музейининъ етекшиси, 2002-нши йылдан алып АР Крымнынъ маданият эм саният бойынша министрининъ орынбасары.Исмет Аблятифович – крым татар маданиятын оьстируьвши, ол – аьлиги заманда куллык этетаган АРК крым татар маданият фондын уйгынлавшылардынъ бириси. 
     «Крым халкынынъ депортациясыннан мен 1979-ншы йылда кайтып келдим. Коьп заман куллык изледим, анъ шалувшылык пан каьрледим. 11 йылдан сонъ Уьлке танув музейининъ киши куллыкшысы болып ислеп басладым эм сонынъ ишиндеги кишкей боьлмесинде яшадым. Сол ерге крым татар интеллигенциясынынъ ваькиллери йыйналатаган эдилер.  Биз йыйналып, оьз еримизде крым татар маданиятын кайтип оьстирмеге болаягы акында ойлаганмыз, соьйтип 1989-ншы йылда йыйын озгарып, уставка токтас эттирип, крым татар маданиятын оьстируьв бойынша координационлык орталык туьзгенмиз.  Оны туьзуьвде ямагат арасында бек коьп анъламаслыклар да, буршавлар да, соны ман байланыслы кыйынлыклар да болганлар. крым татарлардынъ депортациясыннан сонъгы бу энъ биринши  крым татар ямагатлыгы эди деп айтып кетпеге керекпен. 
    Бизим координационлык орталыгымызга берилген кишкей меканда биз биринши суьврет туьзилуьвин, театрлык коьрсетуьвлер, илми конференцияларымызды уйгынлаганмыз эм озгарганмыз. 1926-ншы йылда СССР заманында бир Крымда тюрк дуныясынынъ  йогары илми куллыкшыларын йыйнаганмыз. 1991-нши йылда крым татар халк козгалысы ман эм крым облисполком ман бирге Исмаил Гаспринскийдинъ тувганлы 140 йыллыгына багысланган энъ биринши Халклар ара конференцияды уйгынлаганмыз. Сол конференция заманына «Стамбул–Симферополь» рейси ашылган эм Туркиядынъ 44 алдышы аьлимлери келгенлер. 
     Баьримиз де бу куллыкларымызды ашык коьнъилимиз бен эткенмиз. Кыйын ак биревге де тоьленмеген. Энъ де бек меним эсиме Айдер досым ман Крымга Стамбулдан китаплерди аькелгенимиз эсимнен таймайды. Сол заман биз Туркиядан Крымга эки кере София эм Москва калаларында 40 кутык китаплерди оьз колларымыз бан эм туьсирип эм коьтерип салганмыз, бир станциядан баска станцияга коьтерип аькеткенмиз. Таможняда бизим туьрк тилинде баспаланган китаплеримизди тергеек уьшин гагауз-пограничлерди шакырдылар. Биз оларга язувшылардынъ китаплери акында кыскаша айттык, язылмалар арасында бираз ярамайтаганлары да бар эди. «Бу не китаплер?» – деп сораган таможенникке, кене де Айдер эсин йыйып, «бу китаплерде бизим балалар уьшин эртегилер», – деп айтып койды. Бу СССР заманында 1990-ншы йылдынъ карагыс айы эди.
     Кайдай кыйынлык, етиспевлик заманлары болса да, бизге эл ишинде акшалай бек ярдам эткенлер болдылар. Солардынъ аркасы ман аянлы куллыкларымыз юритилип калдылар. Басында, энъ керекли заманда сондай патриот аьдемлеримиз табылганына шуькир этемиз эм мынъ кере разылыкларымызды билдиремиз.
    Сол йылда «Къырым» деп аталган крым татар фольклор ансамбли, сонъгы йылларда «Учан-Су» эм «Фиданлар» фольклор ансамбльлери туьзилгенлер эм крым татар суьвретшилерининъ Савлайсоюзлык  биринши суьврет туьзилиси аьзирленген эди. Сол уьйкен шара крым татарлардынъ йогары художестволы эм сулыплы экенин крым етекшилерине аянлай коьрсетти, эм крым татарлардынъ оьз ерлерине кайтып келмеге аьруьв амаллар салдылар», – деп эсине алады И.Заатов.

В.Лукманова.
Суьвретте: И. Заатов