1975-нши йылда Махачкалада Дагестан Язувшылар союзынынъ кезекли курултайы болып озады. Сол курултайда янъыларда Москвада М.Горький атындагы Адабиат институтын окып биткен Кадрия Темирбулатовады президиумынынъ сырасына киргистедилер. Сонда оны, солай ок ол замандагы ДАССР Язувшылар союзынынъ правлениесининъ агзасы этип аладылар. Бу курултайда Кадрия оьзининъ доклады ман шыгып соьйлеген. Сол доклад пан биз газета окувшыларымызды таныстырамыз.
Аявлы дослар, бизим курултайдынъ сыйлы конаклары!
Мага меним республикамнынъ яс адабиаты атыннан буьгуьн мунда шыгып соьйлемеге эм сизди хошламага уьйкен сый этилинди. Янъыларда оьткен бизим республикадынъ яс литераторларынынъ кенъесинде Дагестан Язувшылар союзынынъ правлениесининъ председатели Расул Гамзатов оьзининъ соьзинде бизге оьсиет кебинде Эффенди Капиевтинъ: «Йогары оьрленуьв! Аьли де яс деп бир хаьтер де этилинмесин!» – деген соьзлерин эсимизге салды. Республикадынъ яс литераторлары бу соьзлерди шакырув, оьзлерининъ оьнер оьсуьвининъ критерийи эсабында колтыкладылар.
Мен, яс адабиаттынъ ваькили эсабында, буьгуьнлерде яс дагестан адабиатында болып турган ислер мен тар катнасып яшамага эм соларга коьз салмага амалым бар. Адабиатка янъы несил, янъы адабиат йорыклары ман тербияланган аьдемлер келип турылар. Биз буьгуьнлерде элимизде эм онынъ япсарларынынъ кырында да белгили болган атлардынъ янында яслардынъ атлары да занъыраганына шайыт болып турамыз. Сол яслар оьз яратувшылыгын заманнынъ буьлкилдеп урувы ман бирге тенълестире келип, оьз шыгармаларын окувшыдынъ суды алдына саладылар. Дагестан яс литераторларынынъ коьбиси буьгуьн адабиатка йогары яваплык пан янасадылар.
Бизим язувшылар курултайы элимиздинъ уьйкен маьнели оьзгерислери – КПСС XXV курултайы алдында эм совет халкынынъ фашистлер Германиясын Енъуьвининъ 30 йыллыгын байрамшылав йылында оьтип туры. Соны ман буьгуьн бизим, яслар алдында оьз яратувшылыгымызда аьлиги куьннинъ маьселелерин коьрсетуьв борышлары турадылар. Бизге согыс ялынларында оьзлери мен бизди коршалап янын бергенлерге, ким соьзин ызына дейим айтпаган, суьйип уьлгирмеген, оьз йырын сонъына дейим йырлап битпеген аьдемлерге тийисли болмага керек. Буьгуьн, белкиси, яс литератор уьшин энъ де кыйынлысы – ол аьлиги замандагы яшавдынъ ислерине сонда ок та тавыс беруьв. Эм, белкиси, сонынъ уьшин де бизим кайбир яс литераторларымыз аьли оьз заманында Поль Валери айтканлай, «оьзгеристен алдын яде сонъ» яшайдылар. Бизге, ясларга, мысаллар излемеге де керекпейди, бизим республикамызда айтувлы ясуьйкен несиллердинъ шаирлери яшайдылар эм куллык этедилер. Олар оьзгеристен алдын эм сонъ да тувыл, а оьзгерислердинъ тувра ортасында яшайдылар эм яратувшылык пан каьр шегедилер.
Республикадынъ коьп калаларында яс литераторларды бирлестиретаган оьнер коллективлери куллык этедилер. Сондай биригуьвлер Чиркейде, Избербашта туьзилгенлер. Соны ман бирге неге ди Махачкаладагы оьнер биригуьви оьз аьрекетин акырын кепте соьндирип койды. Мундай коллективлер республикага яс оьнер интеллигенциясын тербиялав уьшин керекли. Язувшылар союзы ман комсомол обкомы бу маьселеге келеекте айырым маьне берсе, бек яхшы болар эди.
Язувшылардынъ бириси бир кере адабиатка айырым язувшыларга усамага шалысатаганлар тувыл, ама солардынъ исин армаган бардырувшылар керегеди деген бек дурыс ойды айткан. Бу, мага коьре, туьз айтылган соьзлер мен байланыста бир неше соьзимди айтпага суьемен.
Оьзининъ ийги якларына да карамастан, яс адабиатымыз эндиги де айырым белгили шаирлерге, язувшыларга усамага шалысувдан, сентиментальлик лирикадынъ клише кеплериннен толы кепте босамаган. Элимиздинъ эм планетадынъ коьп оьзгерислерге толыскан, информациядынъ уьйкен оьлшеми мен бизди канагатлайтаган буьгуьнги яшавымыз бизим алдымызга айырым талаплавлар салады. Биз эгер адабиатка келген болсак, ол затты эсимизде аьруьв тутпага борышлымыз. Биз адабиатты армаган бардырмага, онынъ аьдетлерин арттырмага, оны оьзимиздинъ билимлеримиз бен байытпага керекпиз.
Ерде яшав энгеннен алып, аьдемлер коьп йорыклар ойлап шыгарганлар, ама яс литератор уьшин кайтип язбага, не уьшин язбага керегин коьрсетуьвши бир йорык та йок. Меним ойыма коьре, адабиат исин сайлаган яс литератордынъ сондай бийик борышы онынъ яратувшылык намысы ман тар байланыслы. Яшавды сол ок бир кебинде суьвретлев эм оьзлерининъ алдында болган айтувлы литераторлардынъ ислерине тап эки сув тамшысындай болып усаган шыгармалар язув аьрекети мен каьр шегетаган литераторлар оьзлерининъ яратувшылык сокпакларынынъ басында ок йойылып каладылар. Бизге бирев де коьмек этпеек, биз оьз намысымызга сенмеге керекпиз.
Аявлы йолдаслар! Мен наьсипли шаир, неге десе яратувшылык йолымнынъ басыннан алып, мен оьз ясуьйкен йолдасларымнынъ мен этетаган иске ак юректен эм терен маьне беруьвин коьргенмен. Мен олардынъ макул болувын да эм тийисли бийик критикасын да сезгенмен. Буьгуьн мен оларга сонынъ уьшин разылыгымды билдиремен.
Аьр бир уьйкен аьдем оьз ислери уьшин оьзи явап бермеге тийисли. Язувшы болса, тек оьзи уьшин де тувыл, ама соны ман бирге, оьзининъ фантазиясы ман яшавга эндирилген шыгармалары уьшин де явап бермеге керек болады. Мунда адвокатларды излестируьв керекпейди. Бизим литераторларымыз оьз конъсысынынъ эм халкынынъ коьзлерине карамага уят болмагандай этип язар деп сенмеге туьседи.
Кызлардынъ Савдуныялык йолыгысында чили халкынынъ эр юрекли патриоты Гладис Марин мени мен хабарласувында булай деген: «Мен Дагестанды билемен. Мен Расул Гамзатовтынъ поэзиясын билемен. Мен Чилиде калган балаларым акында юрек авырувым коьзлеримди басканда, фашист хунтасына карсы каарым меним бармакларымды юмырыкка катырып турганда да онынъ сыдыраларын эсимде саклайман. Ога сонынъ акында айтынъыз».
Мине сондай йогары, ким бесикти шайкаятып та, эм колларында туьбек савытын ыслаятып та эсинде тургызатаган ортак аьдемлик поэзияга мен оьзимнинъ яс йолдасларымды шакыраман. Комсомолдынъ XVII курултайында Л.И.Брежнев: «Комсомолшылар аьр заманда да алды сыраларда. Олар кайда ялынлы юрек, акыл тапкырлыгы, куват эм белсенлик керегетаган баьри ерде де тарык боладылар», – деп айткан.
Курултайга йыйылган баьри литераторларга коьп йылларга болгандай уьйкен оьнерли яшавды эм комсомол йигерликти йорайман.
