– Бизим аьелде бас орында меним тетем Хадижат эди, меним атам онынъ ялгыз увылы болган. Атам коьплеген йыллар Ленин атындагы совхозда автобус айдавшысы болып ислеген. Анам кайдай ыспайы эм акыллы хатын эди, – деп эскереди Мархаба. Келдихан Индирбай кызы акында эл арасында танъ хатын эди деп айтадылар. Ол йырламага суьетаган болган, тикпеге, ясамага аваслыгы болган. Анасыннан коьшкен болса ярайды  Мархабага ясав оьнери. 

Школады уьстинликли битирип, 1980-нши йыл Мархаба Мусаурова Махачкала каласында Джемал атындагы художестволык училищесине туьседи. Окувын кутарган сонъ, яс специалист халк театрында суьвретши болып ислейди, «Шоьл танълары» ансамблинде бийийди. Буьгуьнлерде Мархаба Аджибатир кызы Кадрия атындагы мектебте ислейди, соны ман бирге ол – С.Батыров атындагы балалар саниятлар  мектебининъ преподаватели. 

Мен суьвретшиге онынъ Кудай ман берилген оьнери кайтип оьрленгени, биринши суьвретин кайзаман ясаганын сорамай болмадым.

– Меним биринши суьвретлерим кишкей этюдлер, пейзажлар эди. Биринши  уьйкен картинамды мен сонъында ясаганман. Онынъ да тарихи бар. Мен мектебти битирип, художестволык училищесине бараяк заманда, атам басында макул болмаган эди, мединститутка барганымды суьйген эди. Сол заман мен ога соьз берген эдим онынъ портретин ясарман деп. Ян йолдасым Боранбай (яткан ери ярык болсын) айтатаган эди аьр заман: «Сен яса, Мархаба, сол оьнеринъди баьриси де коьрсе экен, уьйкен картиналар ясап, халкка коьрсетсенъ экен». Сол заман мен атамнынъ портретин ясадым. Меним атам картинада юзим астында олтыры, олтыргыштынъ  уьстинде кийгизден этилинген калше, астында анамнынъ суьйикли мысыгы ятыр. Атамнынъ колында деспи. Аллага шуькир, атам аьли де сав, портретин уьйге аькетип, коьринетаган ерге илип койыпты, – деп хабарлайды суьвретши. – Аьдем оьзине мырат, ой салса, сол толады.  Эри йораган ой да буьгуьнлерде яшавга шыгарылды. «Кийгизимнинъ йылувы» деп аталып,  маданият уьйининъ фойесинде озгарылган окытувшы, суьвретши Мархаба Шалиевадынъ выставкасына барып, район яшавшылары уьйкен оьнершиликтинъ шайыты болдылар.

Шарады Дагестан Республикасынынъ ат казанган маданият куллыкшысы С.Абубекерова юритти. Ол суьвретшидинъ яшав эм яратувшылык йолы акында айтты, сонъ соьзди «Ногайский район»  МР администрациясынынъ аькимбасынынъ орынбасары Б.Ярлыкаповка, «село Терекли-Мектеб» СП МО аькимбасы З.Аджибайрамовка, Мархабадынъ акасы Е.Копиевке, атасы А.Мусауровка берди.Солай ок суьвретшидинъ ис йолдаслары, ювыклары, тенълери шыгып соьйледилер. Выставкады суьвретши оьзи, атасы А.Мусауров эм Б.Ярлыкапов аштылар. Келген конакларга оьз суьвретлери акында Мархаба Аджибатир кызы кызыклы этип хабарлады. Аьр бир суьврет оьзининъ тематикасы ман, ясалган оьнершилиги мен кайбиримиздинъ янына тийди. 

Суьвретлердинъ ишинде «Тетемнинъ сандыгы» деген натюрморт бар. Соны коьргенде, юрегим толып кетти, бир заман анам кайдай ыспайы явлыклар согатаган эди. Кийгиздинъ уьстинде озган оьмирден калган багыр кумган, онынъ бурнында  деспи  илинген. Уршык, юнтарак, шырак. Коьп заманлар озса да, коьз алдымда кешелерде шырак пан анам юнди тарап, уршык ийиргени эсиме туьсип кетти. Мен де ога юн тазаламага коьмек этетаган эдим. Мен ойлайман, сондай сезимлер суьвретшидинъ юрегин де бийлегендир сол исти ясаганда. Мархабадынъ айтувына коьре, илинип турган деспи анасы Келдихандыкы. 

Араб каллиграфиясы Мархаба Аджибатир кызынынъ ясав кебининъ бириси болады. Араб язувынынъ бес  курсив баскалыклары бар. Суьвретши оьз ислеринде «сулюс» деген кебин кулланады. 

– Кызымнынъ кыймасы Аиша Муллаева Абу Ханафи атындагы хатын-кызлар медреседе ислейди, ол мага Хасавюрт каласында озгарылган  каллиграфия конкурсында катнаспага маслагат этти. Мен бир де сога дейим каллиграфия кебин кулланмаганман ислеримде, болса да, ясайым деп ойладым. Мен  «Бисмилляхи-р-Рахмани-р-Рахим» деген соьзлерди яздым. Мага коьре, сол соьзлер  аьр бир аьдемге якын. Сол соьзлер мен дуныяда куьн тувады эм баьри зат та янланады. Соьйтип, меним картинам Хасавюрт каласына конкурска кетти, оннан Пятигорск каласындагы выставкага салынды. 

Меним яшавым, меним алтынларым – кызларым. Дженнет те ясайды, бисерден туьрли ярасык деспилер, мойыншаклар этеди. Нурият кызым район администрациясында ислейди, оьз аьелин курган, эри Равиль мен увылы Рамазанды тербиялайдылар, – дейди хатын. 

Оьз билимин, оьнерин Мархаба Аджибатир кызы оьз окувшыларына куьн саьвле этип шашады. Ол балалар ман ислегенде, ногай халкынынъ тарихин, фольклорын  кулланады. Сога коьре де, онынъ выпускниклери де оьз ислерин ногай темасына багыслайдылар. Сабир Исламов  «Айсылдынъ улы Амет» дестаннан, Оразова Айза «Кызыл-Гуьл эм Карайдар» йырдан суьврет ясаганлар. Адис Бошанов суьвретин «Эдиге» деп атаган. Азиза Мусаурова Кадриядынъ «Ана»  деген ятлавына суьврет эткен. Суьйимбикеди Рушан Мусауров ясаган. Соьйтип, балалар оьз халкынынъ белгили аьдемлерин биледилер, оларды ясайдылар.  Оьз окувшыларын аьвлетлериндей этип суьеди окытувшы. Оларга тек наьсип, уьстинликлер, ашык йоллар йорайды. Окувшылары акында кызыклы этип хабарлайды Мархаба. «Яшавда ийги аьдем болынъыз, берк аьел туьзинъиз», –  деп насихат этеди ол аьр бир балага. 

Выставкада айырым болып ногай халкынынъ кийимлерин кийген манекенлер де туры эди, сол да Мархабадынъ оьнерининъ бириси. Балалар уьшин ногай кийимлер тикпеге маслагатты суьвретшиге Яхья Кудайбердиев берди. Мархаба Аджибатир кызы оны кызыксынып этип баслады. Куллык тынышлардан тувыл эди, ама кыскаяклыга ярады сол куллык уьстинде ислемеге, ол бурынъгы ногай кийимлерди карап, оьз ойларын да салып, кийимлер ясады. Суьвретшидинъ бир эскизи бойынша «Карлыгаш» биюв ансамблининъ кызларына кийим тигилди. Бу кийимлер язлык шагына усайдылар, кызгылт эм коьк туьси мен этилинген, кызгылт туьс – ол шоьлге йылув келгенде, боьригоьзлер атадылар, коьк туьси – таза аспан. Басларындагы боьрк бурынъгы йигерли баьтирлердинъ бас кийимине усатылып этилген, ама онынъ уьстинде елпилдеген кызгылт даьрий оны ярасык этеди. Маьнели ой ман этилинген оьрнеклер кийимди ыспайы этип толтырадылар. Ногай патшалык фольклор-этнографиялык биюв «Айланай» ансамблининъ етекшиси Мурат Ваисов биювшилерге  костюм эскизлерин ясамага маслагат этти. Доьрт ясларга Мархабадынъ эскизлери бойынша кийимлер тиктилер, солай ок ансамбльдинъ солисткасы Гульфия Кокоевага да ногай кийим эскизи ясалган. Баьри кийимлер де бурынъгы  заманларды коьрсетедилер, неге десе ногай оьрнеклер онъайлыктынъ белгилери боладылар. 

Мархабадынъ аьли де ойлары, мыратлары бар. Мен де оны биринши выставкасы ман кутлап, аьли де республика, Россия бойынша картиналарын коьрсеткенин йорайман.  Йигерли, алаллык пан яшайтаган хатынга баьри ийгиликлерди сагынаман. Белгили суьвретши Иван Крамской айткан: «Тек яваплылык сезими суьвретшиге куьш береди эм онынъ куьшин он кереге коьбейтеди, тек акыллылык инсанды коьтеринъки коьнъилге еткереди эм тек суьвретшидинъ иси ямагатка керекли эм маьнели деген ой суьврет деп аталатаган гуьллерге атпага демевлик береди. Тек сондай суьвретлер ясавшыдынъ замандаслары эм келеектеги несилдинъ оьктемлиги болады». Мархаба Шалиевадынъ суьвретлери бизим оьктемлигимиз, олар аьр бир инсаннынъ коьнъилин коьтерип, яшав маьнесин анълатады.

Г.Бекмуратова.
Суьвретте: М.Шалиева оьз суьвретлерининъ касында.