Аьр бир инсан яшавында кызыклы деп саналатаган шатраш ойынын ойнагандыр деп ойлайман. Болса да, бу ойынга кайбиримиздинъ каравы баскаланады. Биревлер, олардынъ сырасына оьзим де киремен, шатраш фигураларынынъ атларын билип кояды, баскаларга шатраш ойыны – кеспи эм яшавдынъ маьнеси.
Баьримиз де билемиз, шатраш – акыллы аьдемлердинъ ойыны. Сол да акыйкат, неге десе бу ойын аьдемди ойландырады, ол алган карардан ойыннынъ сырагысы кайдай болаягы билинеди. Сондай акыллы, ойлап эм дурыс карар алып болатаган аьдемлердинъ байрамы – шатраш куьни – шилле айынынъ 20-ншы куьнинде белгиленеди.
Шатраш ойынынынъ тарихи тамырлары ман Бурынъгы Индияга кетеди. Энъ биринши тактада тек 4 фигура болган. Индияда чатуранга деген ойын болган, сонъында перслар оны бираз туьрлендирип, шатрандж деп атаганлар. Биз бу ойынга шатраш деп айтамыз.
Ушынын айтканда, мен оьзим бу ойынды ойнап болмайман, ама ойнап болганлар ман аьр заманда да сукланаман. Меним ездем Абдулла Куруптурсын улы Сахтаев, ис йолдасымыз Алев Атабай улы Алимов (яткан ерлери ярык болсын) бек ийги ойнайтаган эдилер шатраш ойынын, аьли де эсимде, кайтип олар кызыксынып ойнайтаганлары.
Магомет Янмурза улы Кожаев, шаир эм журналист, коьплеген йыллар тек яратувшылык пан каьрлемей, шатраш ойынын да яшавдынъ бир маьнели кесеги этип келеятыр. Сол ойын усталыгын аьвлетлерине де коьширген. Янмурза Кожаев балалар бавына юретаган заманда, мектеб окувшылары ман ойнап, биринши орынды алатаган эди. Биринши класстан алып ол тек районда тувыл, республикада эм Россияда озгарылатаган ярысларда катнасып, баргылы орынларды алатаган эди. Буьгуьнлерде Янмурза Кожаев – Россия МВД Краснодар университетининъ курсанты. Кеспиди ол юреги мен сайлаган, онынъ айтувы ман, бу яшавда баьримиз де аьдиллик пен яшамага керекпиз.
– Эгер аьр бир инсан бир ийги куллык этсе, дуныяда яманлыкка ер табылмас эди, – дейди Янмурза. Танъ, оьзден, куллыгын буьтил этетаган яс окув ошагында ийгилердинъ сырасына киреди.
Янмурза бала заманыннан алып ойнайтаган шатраш ойыны ман буьгуьнлерде де кызыксынады. Университетте озгарылатаган ярысларда Янмурза катнасып, биринши орынды алады, кала бойынша озгарылган турнирлерде де ол университет атыннан ойнайды эм енъеди. Сога яс курсант алган Сый грамоталар шайыт болады. Курсант Янмурза Кожаев РФ иш ислер органларынынъ куллыкшысынынъ куьнине эм Уллы Енъуьвдинъ 74 йыллыгына багысланган спорт шараларда биринши орынды алган эм Россия МВД Краснодар университетининъ етекшиси генерал-лейтенант А.Симоненко атыннан Сый грамоталарга тийисли болган. Янмурзадынъ ата-анасына университет етекшилеви атыннан разылык келип турады. Сол да оларга уьйкен куьез.
Янмурза келеекте ногай халкымыздынъ белгили йигитлерининъ бириси болар деп шексинмеймен. Алдыда ога коьп бийикликлер йорайман, аьли болса акыллы инсанлардынъ байрамы ман кутлайман.
Г. Бекмуратова.
Суьвретте: Я.Кожаев.
