Буьгуьнлерде 75 йыл артта бизим тувган якларымыз Сырт Кавказды немец-фашист баскыншыларыннан коршалав урыслары юрип турган эстеликли куьнлер болады. 1942-нши йылдынъ исси шилле куьнлеринде душпан аьскерлери биз бетлерди эм Сталинградты басып алмага ниетленген эдилер. Сол куьнлерде явдынъ аьскерлери бизим Ногай шоьллерди де кесек заманга бийлеп алганлар.
Гитлерши Германия Сырт Кавказды оьзине бойсынтувга уьйкен маьне берген. Совет Союзына шапкынлык эткеннен алып, явдынъ командованиеси Кавказга карап аьскерлерин йиберуьвдинъ планларын курып баслаган. Болса да согыстынъ биринши йылында душпан сол планын толтырып болмады.
1942-нши йылдынъ июль айында Воронеж-Ворошиловград коршалав операциясында енъилген сонъ совет аьскерлери Дон йылгадынъ куьнтувар ягасына тайысты. Соны ман явдынъ аьскерлерине Сырт Кавказга шапкынлык этуьвге онъайлы аьллер туьзилди. Бу согыс операциясын душпан «Эдельвейс» деп атаган. Сога коьре, фашистлер бизим аьскерлерди Ростовтынъ кубыласында эм кубыла-куьнтуварында корсалавга алып, бузгышламага, Сырт Кавказды басып алмага, оннан сонъ Уьйкен Кавказ тавларын бир кесек аьскерлери мен куьнбатар ягыннан айланып оьтип, Новороссийскти эм Туапседи, баскасы ман – куьнтувардан Грозныйды эм Бакуды бийлемеге онъланган эди.
Бу борышларды толтырувга гитлершилердинъ «А» деген армия туьркими беркитиледи. Сонынъ сырасына 17-нши армия, 1-нши эм 4-нши танклар, 3-нши румын армиялары (румынлар сол йыл язда бизим шоьллерге келип еткенлер), 4-нши ава флотынынъ куьшлери киргистилгенлер. Душпанга карсы генерал-лейтенант Р.Я.Малиновскийдинъ Кубыла эм Совет Союзынынъ Маршалы С.М.Буденныйдынъ Сырт-Кавказ фронтлары карсы турганлар.
Сырт Кавказ уьшин согыслар 1942-нши йылдынъ 25-нши июлиннен алып, 1943-нши йылдынъ 9-ншы октябрине дейим 14 айлар узагында бардырылган. Совет аьскерлерининъ согыс аьрекетине коьре, Сырт-Кавказ уьшин согыс эки кезекке боьлинип оьткерилген: бириншиси 1942-нши йылдынъ коршаланув урыслары болады эм солар 25-нши июльден 31-нши декабрьге дейим юритилген.
25-нши июльде душпан Дон йылгадынъ тоьмениннен, Сальск эм Краснодар бетлерге карап юрисин баслаган. Кубыла фронт аьскерлери Дон йылгада явдынъ юрисин токтаталмай, кубылага эм кубыла-куьнтуварга карап кери таяды. Совет Оьр Бас Командованиеси 28-нши июльде эки фронтларды бирге косып, С.М.Буденныйдынъ етекшилиги мен Сырт-Кавказ фронтын туьзеди.
Болса да куьшлер тенъ тувыл эди. Душпан аьскерлери алдыга бара берген. Август айдынъ басында совет командованиеси Закавказье фронтынынъ аркасы ман Терек эм Урух йылгаларында янъы коршаланув туьркимлерин туьзуьв акында карар алады. Фронт аьскерлерине Уьйкен Кавказ тавларынынъ кешуьвлеринде эм Грозный – Махачкала бетлеринде коьп йолаклы коршаланув объектлерин туьзбеге деген буйрык береди. Сол коршаланув объектлерининъ биревлеринде Караногай районымыздынъ колхозшылары, бизим атайлар-тетейлеримиз де куллык эткенлер.
Сталинград уьшин 1942-нши йылдынъ 17-нши июлинде басланган авыр урыслардан себеп, душпан аьскерлерининъ айырым куьшлери сол якларда байланады. Ол зат Сырт-Кавказ фронтынынъ аьллерин бираз енъиллетеди, болса да яв куьшлери эндиги де бизикилерден артык эди. Гитлершилер бизим тувган якларымызды таптап алдыга барувда болдылар. 1942-нши йылдынъ 5-нши августында олар Ставрополь калады (ол заман Ворошиловск деп аталатаган болган, сол йылларда бизим районымыз онынъ эсабына киретаган болган), 7-нши августта Армавирди бийлейди эм Майкопка карап онъланады. 17-нши августта Кавказ уьшин согыслардынъ биринши коршаланув кезеги тамамланады. Куьнтуварга, Каспий тенъизине карап йолланган душпан аьскерлерининъ алдышы куьплерининъ бириси сол куьнлерде бизим район ерлерине келип киреди, 23-нши августта – Терекли-Мектебке.