Иси мен халкына алал
Янъыларда мага Нариман авылынынъ яшавшысы Назира Кельдимурат кызы Абдулхамитова ман хабарласпага туьсти. Назира Кельдимурат кызы халкын яны ман суьйгенлердинъ, ногай тилин таралтув, саклав, оьрлендируьв бойынша коьп куллык этип келгенлердинъ бириси болады. Ол асылы ман Ногай районынынъ Терекли-Мектеб авылыннан. Ол согыс катнасувшысы Кельдимурат эм Салиметтинъ 9 балалы татым аьелинде тувган. Джанибеков атындагы мектебинде билим алган. Ана тил эм адабиатыннан окытувшысы Оьлмес Кусеповна яс кыздынъ юрегинде тувган тилине суьйимин тувдырды, эм кыз халк патриоты Бальбек Кельдасовтынъ кенъеси мен Карашай-Шеркеш педагогикалык институтынынъ филологиялык боьлигине туьседи.1976-ншы йыл окытувшы кесписин байырлап, Нариман авыл орта мектебине орыс тил эм адабиаты бойынша окытувшы болып аьрекет этеди. Сол йыл ол ногай яс Суюнбек пен яшавын байлайды. Мектебте аьрекет эткенде "Халк яратувшылыгын суьювшилери" кружогын да юритеди. Музейге деп бай материалларын йыйнайды, бесик, бокша, каптал, бурынгы кыскаяклылардынъ куьмис ярасыклавлары эм сондай баска затлар. Тек 10 йылдан сонъ Назира Кельдимурат кызына ногай тил эм адабиаты бойынша дерисин окытпага, авыл китапханасында аьрекет этпеге амал тувады. Ол туьрли язувшыларга, байрамларга багысланган кешликлер озгарады. Оларга сценарийлер язады. 1990-ншы йыл ол коьп талаплы аьдемлер мен, айтпага, М.Авезов, М.Кожаев, Л.Уразаева, С.Майлыбаева ман байланыс тутып келеди. Олар да керек ерде оьз ярдамы, маслагаты ман боьлисип келгенлер. 1990-ншы йылда халк бактысын шеккен Б.Кельдасовтынъ кенъеси мен окытувшы кыскаяклы Терекли Мектебте аьрекет эткен педучилищеде куллык этеди. Онда Назира Кельдимурат кызы ана тилиннен бай иштелиги болган кабинетин ярастырады. Педучилищеде аьрекет эткен йыллар сол заманда район аькимбасы
А.Аджиевтинъ (Яткан ери ярык болсын) маслагаты ман Махачкаладагы Тахо Годи атындагы институтынынъ илми куллыкшысы болмага амал тувады. Кулланувга керек программа китаплерин туьзеди. Сол йылларда районда кешки окув мектеблери ашылып баслайдылар. 1993-нши йыл окытувшылардынъ билимин арттырув бойынша институтында ногай тил кафедрасында аьрекет этеди. Ногай, Кизляр, Тарумовка районларында ногай тили кайтип окылувын тергеген, окытувшыларга ногай тилиннен курсларын уьш йыл бойы озгарып келген. Боьтен де Назира Кельдимурат кызынынъ эсинде белгили зейинли суьвретшимиз С.Батыровтынъ, Дагестаннынъ ат казанган маданият аьрекетшиси А.Кумратовадынъ, халк патриоты Р.Шугаиповтынъ йыйналып халкынынъ маьселери уьстинде соьйлеви, онынъ келеектегиси уьшин яны авырувы, С.Батыровтынъ балалар уьшин букварь шыгарайык, мен суьвретлерин ясайым, сен астына ногайша яз дегени, тап буьгуьндей эсинде. Ама олардынъ сол мырады яшавга айланмады.
Буьгуьнги ана тилимиздинъ авыр аьлде аьр кайсымызды да тынышсызландырады. Эм сол маьселе бойынша ана тилимизге балалардынъ эсин кайтип каратув, ога суьйимин кайтип оьстируьв керек деген соравымды да ана тили бойынша специалисти Назира Кельдимурат кызына бермей калмадым.
- Ана тилин балага суьйдируьв уьшин орыс тилинде тувыл, ногай тилинде кыска ятлавларын, доьртликлерин уьйретпеге шалысынъыз, конак келсе, ортага шыгарып айттыртпага боласыз, ол зат баладынъ эсинде коьпке сакланады.Буьгуьнлерде аьр кайсымыздынъ колымызда телефон бар, сол телефоннынъ, орамнынъ, уьйдинъ, машинадынъ номери сан атка битеди, соларды ногайша айтканын талапланъыз. Балаларымыз коьбисинше мультфильм алдында заманларын йибередилер, мультфильмлер ногай тилине коьширилсе экен. Сол заманда ана тилинде енъил соьйлер эдилер.
Ногай халк театры коьп йыллар бойы ногай тилинде онлаган спектакльлерин салган. Сол туьрли темаларга багысланган спектакльлер толы кебинде интернетке салынса, туьрли ерлерде яшаган ногайга оьз тилинде спектакльлерди аьели мен уьйинде карамага амал болаяк эди. Сол соравым ман мен ногай халк театрынынъ етекшиси С.Джумакаев пен де соьйледим. Ол халкымыздынъ уьйкен патриоты, онынъ ногай маданиятына коскан уьлисин театр коьрсетуьвлерин халк суьйип карайды, каравшыларынынъ саны да оьседи. Интернетте де ол оьз каравшыларынынъ эсин каратаягына соьз йок. Буьгуьнлерде мен Сургут каласында балаларым, уныклары ман тураман. Сол алыс якларда да оьз халкынынъ бактысы, онынъ тили уьшин яны авырыйтаган аьдемлер бар экени сезиледи. Сургут каласында ногай яслар союзы аьрекет этип баслаганы коьп болмайды. Оны патриот ногай ясымыз Р.Нуралиев басшылап баслады. Сургут каласынынъ тоьгерегинде орынласкан коьп ногайлар яшаган Федоровка авылында Ногай ямагаты туьзилген. Онда яшаган талаплы балаларымыздынъ, ясларымыздынъ оьнерлери аркалы халклар ара оьткен байрамларда сырт яшавшыларын ногай халкымыздынъ бай маданияты ман таныстырып келедилер. Оьз билгенимиз бен, маслагатымыз бан биз де боьлисип келемиз.Сырт якларга кеткен ясларымыздынъ тек акша табув ман каьрлеп калмай, алыста да оьз маданиятын, тилин саклавда, оьрлендируьвде шетте турмай, катнасувы бизди суьйиндирмей де болмайды,- дейди Назира Кельдимурат кызы яслардынъ сондай уьстинликлерине суьйинип.
Назира эм Суюнбек Абдулхамитовлардынъ курган татым аьелинде Даурбек, Абдулхаир, Нурлыхан тербияландылар. Уьш аьвлети де йогары билим алып, буьгуьнлерде оьз ислери бойынша каьрлейдилер. Нурлыхан кызы анасынынъ йолын кувып окытувшы кесписин сайлады. 9 уныклары онынъ тоьгерегинде айланып, куьезин арттырадылар.
Олардынъ аьр кайсысына бала шагыннан Назира Кельдимурат кызы оьз ана тилин билмеге, сыйламага, халкынынъ шынты патриоты болганын синъдирип, уьйретип келеди.
Г.Нурдинова.