Мине соьйтип айтпага суьемен халкымнынъ суьйикли эм сыйлы язувшысы Суюн Имамали улы Капаев акында. Оны мен оьзим яшавымда сынадым эм анълап алдым. Юрегимнинъ сонъгы урувына дейим яшавымда ийгилик эткен аьдемлерди эсимде сакламага керекпен. Аьне сондай ой ман мен бу куьнлерге дейим яшап эм аьрекет этип келемен. Солардынъ бириси эм аявлысы Капаев болып калды… Быйыл сыйлы ясуьйкенимизге, белгили язувшымызга эм шаиримизге 90 йыл да толады…
Суюн Имамали улы Капаев 1927-нши йыл 3-нши май куьнинде Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Адыге-Хабль (аьлигиси Ногай) районынынъ Эркин-Юрт авылында тувган.
Мен оьзим сыйлы агайымызды 1962-нши йылдан алып таныйтаган эдим. Сонъында танысувымыз уьйкен дослыкка эм тар байланыска да айланды. Мен оны сыйлап эм оьрметлеп «Суьйин агайым» деп айтып келгенмен. Менимше, ол да ога разы эди. Сонъ 1963-нши йыл июнь айынынъ басында Черкесск каласында ногай язувшыларынынъ эм шаирлерининъ 1-нши конференциясы оьткерилди. Онда да бирге болдык, эм мен сол куьн Суюн-агай уьйинде конак та болдым. Аьели мен таныстым. Сав кеше хабарластык, юрек сырларын тоьктик. Эм ол мага не зат акында язбага, кайтип язбага, темады кайдан излемеге кереги акында ой-маслагатын берген. Оьзининъ биринши язганлары акында айтып озган. Олар мага аьли де коьмеклерин берип келедилер. Ондай ийгиликти мутпага ярамас. Оннан сонъ Суюн-агайымыз мага «Ленин йолы» газетасы ман, Черкесск каласындагы радиостудия редакциясы ман тар байланыс тутпага, студент яшавлары акында бос заманда материаллар йибермеге керегин де айткан. Эм мен, онынъ маслагатын тынълап, коьп материаллар сол йылларда йыйганман эм газетага эм радиога берип турганман.
1966-ншы йыл Черкесск каласында «Йолда» деп аталып ногай тилинде меним биринши ятлавлар йыйынтыгым баспаланды. Эм онынъ редакторы агайым оьзи болды. Йыйынтыкты аьзирлемеге, текстлерди баспаламага ийги коьмегин берген. Меним коьнъилимди коьтерген эм коьп затка борышлы эткен. Биринши кере, Черкесск каласына шакырып, мага сол йыйынтык уьшин гонорар да берилген. Дурысын айтсам, ол заман сондай акша яс аьдемге бек керек эди. Суюн мага Фазиль Абдулжалилов пан, Келдихан Кумратова ман, Аскербий Киреев пен байланыс йойма деп айтып турганы аьли де кулагымда дер эдим. Сав болсын, дурыс маслагат берген болыпты мага.
Сонъ йыллар оьтип бизим Ногай шоьлине биринши кере Фазиль Абдулжалилов, Суюн Капаев, Баубек Карасов йолдаслар келдилер эм районнынъ бир неше авылларында йолыгыслар уйгынладылар. Эм сонда да Суюн-агайым маслагаты ман мен олар ман бирге йолыгысларда болганман. Сыйлы ясуьйкенлеримиз аьдемлер мен калай аьллесетаганын, ятлавларын калай окыйтаганларын, оьзлерин кайтип юргистетаганларын карап
турганман. Мага Суюн Имамали улы язувшы эм аьдем эсапта да яраган. Аьли мен ногайлар арасында шыгып соьйлесем, ясуьйкеним акында йылы соьзлеримди уьйкен оьктемлик пен айтаман. Суюннинъ мине сыдыраларын келтирмеге суьемен:
– Ана тилим,суьт пен
Канга синъдинъ,янга синъдинъ,
Дуныя коьрип,сени билип,
Сокпак сайлап,йолга миндим.
Ана тилим – алтын тилим,
Шеберленген,шешен тилим,
Сени сыйлап,сый бермесем,
Айыплыман,кешеш,тилим…
Мен де сыйлы ясуьйкенимди ана тилимдей суьйгенмен, сыйлаганман эм сыйымды бергенмен. Мине куьнлерде де мен оны эсиме аламан эм онынъ язганларын тагы да, тагы да окып карайман. Онынъ ятлавларында, поэмаларында ногай халкы, онынъ уратаган тири юреги, Ногай шоьли, онынъ йылы ели, таьтли суьйими барлыгын сеземен. Аьлиге дейим де Капаев язып калдырган затлары бизге керегеди эм бизим арамызда яшайды. Болмаса, булай деп язбаган да болмас эди:
-Халк карзнасы соьз-ав деп,
Соьзлерден тиздим тизинлер,
Эм ойладым оьзим деп:
«Керегер олар бир куьнлер».
Суюн-шаир «Оьлмесин меним соьзлерим», – дейди. Оьзи оьлсе де, кыйналмайды. Аьне шынты халк шаири, шынты Эл аьдеми солай болмага керек. Ол да коьп заттынъ акында айтады. Эм буьгуьн биз Суюнге айтып озбага керекпиз: оьлмеген сизинъ соьзлеринъиз. Олар – халк пан, олар – бизим яшавымызда. А бизге, онынъ окувшыларына, онынъ аьр бир язганына эс беруьв керек. Язганлары акында ямагатка, боьтен де,ясларга айтып турув керек. Мен колымнан келген шаклы соны этпеге шалысаман. Ол – меним борышым. Мен Суюн Капаевти ийги таныйтаганлардан эм ийги билетаганлардан боламан.
Мен сонъгы кере Суюн Имамали улы ман Москва каласында язувшылардынъ конференциясында растым. Экевимиз сав кеше хабарластык. Бир боьлмеде яттык. Соьзимиз ногай адабиаты, онынъ буьгуьнгиси эм танълагысы акында эди. Айтып озайым, онынъ юреги бизим ана адабиатымыз оьрленип, савлай Элге белгили болып барувына суьйинетаган эди. Сонъ ол мага айырылысув вакытта: «Анварбек, иним, язайык, халк уьшин язайык. Арымайык. Аьли бизде карув бар, сулып та бар», – деди.
Тек не пайда, оьзи бизден кетип те калды… Ол – аьдемнинъ бактысы, язувы. Оны Кудай оьзи биледи. Ама бизим юреклерде Суюн-агайымыздай шынты аьдемлер эм шынты язувшылар яшайдылар эм яшаяклар. Аьне сонынъ акында буьгуьн мен айтпага суьйген эдим:
– Оьлмеген сизинъ соьзлер,
Коьресиз,буьгуьн айтамыз.
Сиз калдырган йоллар кенъ,
Биз оны ман барамыз.
Барамыз биз оны ман,
Эм артка да караймыз.
«Капаев бизи мен!» –деп,
Кайтаралап турамыз!..
Аьне сондай болып меним эсимде сакланады эм турады насихатшым эм йолландырувшым –сыйлы агайым эм суьйген язувшым Суюн Имамали улы Капаев…
А.Култаев,
Дагестаннынъ Язувшылар союзынынъ секретари.