27-нши сентябрь – тербиялавшылар куьни

Ярасыклы тил – ишки дуныядынъ байлыгы

Балалар бавы – куьн саьвлесининъ булагы, саьбийлердинъ кызыклы ойынларынынъ ошагы болады. Мунда бир аьлемет ава, коьз алдынъда туьрли туьслер, бири-бириннен ярасык, ама оьз баскалыклары ман, кылыклары ман балалар. Соларды соьйлеп, ясап, бояп уьйрететаган тербиялавшылар. Йыл ишинде солар да кеспилик байрамларын белгилейдилер. Сол байрам алдында биз Терекли-Мектебтинъ «Юлдыз» балалар бавында конакта болдык. Бизди оьзининъ йылы куьлемсиреви мен, юмсак соьйлеви мен конаксуьер Солтанат Телемишева йолыкты. Ол оьзининъ тыпак ис коллективи акында тек ийги соьзлер айтады.

Россия – бизим суьйикли тувган элимиз. Онынъ шет кырыйсыз орманлары, тенъизлери, кырлары калай янга якын эм аьсирет! Кайдай оьктемлик сезими бийлейди бизди элимиздинъ ваькиллерининъ уьстинликлери акында эситкен аьсерде! Кайсымыздынъ да борышы – балаларда патриотлык сезимин тербиялав, олардынъ коьз алдында элимиздинъ сыйын оьстируьв, элимиздинъ онъайлыгы уьшин куьш салмага тийисли экенин анълатув. Сосындай мырат пан А.Джанибеков атындагы школасынынъ тарих дерисининъ окытувшысы Сабина Юнусовна Атюгеева 5 «б» класс пан «Келеекке ымтылган Россия» деген темага класс саьатин озгарды. Деристе конакта баслангыш класслардынъ окытувшысы Диана Рашидовна конакта болды.

Бизим элимиз Россия-баьтирлердинъ эли. Оьмирлер бойынша элимиз  олар ман оьктемсийди, эсинде саклайды, уьзилген яшавлары уьшин кайгырады.  Элимиздинъ баьтирлери  элин, исин, намысын оьз яшавыннан йогары салып оьлимсизликке абыт аладылар.

Озган юма савлай республикамызда Россия Баьтири Магомед Нурбагандовтынъ эстелигине багысланган шаралар туьрли окув ошакларында уйгынландылар. Солай ок Кадрия атындагы школадынъ 8-нши класслардынъ етекшилери Айшат Даирова эм Гульфира Аджимуллаева класс саьатин озгардылар.Класс саьатине «село Терекли-Мектеб» СП МО администрациясынынъ аькимбасы З.Аджибайрамов, школа директоры А.Акимова шакырылдылар.

Деристе окувшылар полиция лейтенанты М.Нурбагандовтынъ яшавы, ызгы куьни,онынъ атын оьлимсиз эткен йигитлиги акында хабарладылар, ятлавлар окыдылар. Деристе компьютер аркалы Россия Баьтири М.Нурбагандовтынъ оьлимнинъ коьзине коркпай карап  «Исленъиз, кардашлар!»-деген энъ ызгы соьзлерин айткан мезгили коьрсетилди. Ол соьзлер ыхтыяр саклав органларынынъ куллыкшыларына, савлай элимиздинъ ясларына 21-нши оьмирдинъ энъ де уллы явы-терроризм мен куьресуьвде шакырув болып калды. Тагы да компьютер аркалы онынъ ата-анасы Россия Президенти В.Путин мен йолыгыскан мезгили де коьрсетилди.

Деристинъ конагы З.Аджибайрамов та окувшыларга оьз маслагат соьзлерин айтты. Ол балаларды бас деп ийги окымага эм  уьйкенлерди сыйламага шакырды :

-Магомед Нурбагандовтынъ йигитлиги бизим дагестаншылардынъ сыйын коьтерди. Дагестаншылар акында  баскалай, ийги яктан айтып басладылар.Аьр бир ыхтыяр саклав органларына ислемеге келген аьдем элине, ерине алал болмага ант береди. Магомед берген антын оьлимнен коркпай ыслап билди. Дагестан халклары –бир уллы аьел. Биз окыган йылларда бир де миллет яктан айырым айтылмаганмыз, дайым да дагестаншылар деп оьктемсип айтатаган эдик.

 Россия Баьтирининъ эстелиги багысланган дерис балалар уьшин, оларды патриот яктан тербиялавда бек маьнели болды.

Н.Кожаева.

Суьвретте : йигитлик дерисиннен коьринис.

Республикамыздынъ ортак билимлендируьв учреждениелеринде 5-8=нши класс окувшылары англий тили бойынша  билимининъ сапатын тергев шарасында ортакшылык эттилер.

Белгиленген шаралар окувшылардынъ английс тили бойынша билим сапаты акында билдируьв алув мырат пан озгарылады. Окувшылар компьютерде диагностикалык ислер эм анкета толтырадылар. Сол затка 55 такыйка бериледи.

Тергевлерде 350 окувшы катнаскан. Сырагылары ноябрь айда белгили болаяк

Яслык – аьдемнинъ яшавында  язлык шагы, сол вакытта ол  келеек йылларына урлык  шашады. Соьйтип яшавынынъ язлыгы инсанга келеектегисин туьзуьвде бек маьнели, сога яслар тийисли эс этпеге борышлылар. Оькинишке, аьр биревдинъ язлыгы яйнавлы болмайды, сол ийги шакта куьзги сувык ямгыр да капылыстан явмага да, дуныяды бузлаткан аяз да туьспеге де болады экен. Бу сыдыраларды мен оьз хабарымды  багыслаган  кызалакка  келистирмеге суьйдим. Куьзги ямгыр деп мен онынъ бек  эртеректен  атасыз, сонъ  школады кутарып, янъы яшав йолга шыккан аьсерде анасыз калганын санайман. Ама бу макалам  кыйынлыклар тувыл, яслыктынъ йигерлиги, районымыздынъ, республикамыздынъ, элимиздинъ келеектегисин туьзуьвде маьнели болувынынъ акында.

Джамиля Максутова  кишкейлей баьри затты билмеге суьйди, баска балалардай болып шавып, ойнап юрмей, коьп заманын китап окув ман йиберетаган эди. Нариман авылынынъ школасын уьстинликли кутарып, Карашай-Шеркеш,сонъ Махачкаладагы  педуниверситетинде тыс эллер тилининъ факультетинде окыды. Студент кыз тыс эллер тиллерин терен билмеге, тилдинъ иелери мен соьйлемеге суьйди, соьйтип оны 4-нши курстан  Германия элине йибердилер. Баслапкы куьнлер узак ерде,бек коьп таныслары болса да,  яс кызга мыдахлы эди, ама тезден ол мундагы орамлардагы тазалыкка да, дайым да куьлемсиреп турган аьдемлерге де тамаша этпей баслады.

Джамиля бу куьнлерде Германия элинде  Нижняя Саксонияда яшайды. Ол ана эм орыс  тилиннен оьзге англис эм немец тиллерин ийги биледи, голландский,датский,шведский,норвежский  исландский  тиллерин де анълайды. Яс кыскаяклы  кесписи бойынша филолог-германист, ол Оснабрюктынъ кала прокуратурасында суд ислерин коьшируьвши болып куллык этеди. Тагы да ол  «Меним байыр сесим» деген проектте ислейди.

 Университетте ислеген йылларда Джамиля  коьп кайта  студентлерге де коьмек эткен, олар ман бирге юрип туьрли учреждениелердинъ капыларын ашкан, туьрли эллердинъ  яслары бир-бири мен, бир-бирининъ маданияты ман таныссын деп кешликлер уйгынлаган.

 Джамиля туьрли  эллерде болган. Айтпага,Францияда, Италияда,Испания, Нидерландыда, Венгрияда, Бельгияда, Австрияда, Чехияда, Польшада, Египетте эм Турцияда. «Кайдай аьлемет сезимлер сени бийлейди Эйфелева башнядынъ эм Коллизейдинъ касында турганда !»-деп хабарлайды ол. - «Дуныядынъ аьр бир муьйисинде  танысларынъ болса, олар ман байланыс тутып, аьдетлери,маданияты ман таныспага бек кызыклы.»Солай ок Джамиля Залимхановна Нидерландыда 2009-нши йыл оьткен туьрк халкларыннынъ курултайында, келеген  йыл  Роттердамдагы фестивальде катнаскан. Германияда Дюссельдорф каласында Ногай общинасы да бар. Олар йолыгыслар уйгынлайдылар, соларда бизим кыз да бир неше кере катнаскан.

Мен Джамилядынъ кызыклы  хабарын тынълап, оьз элиннен, авылыннан алыс болса да,кайдай аьлемет,ярасык ерлерде болса да,  аьр бир соьзи, аьр бир ойы онынъ Тувган ери мен байланыслы экен деген ойга келдим. Соны ман бирге мени ногай кыз уьшин оьктемлик сезими де бийледи,ол  узак Германияда ийги иси мен, аьдемшилик эм аьдиллик касиетлери мен ногайдынъ ийги атын айттырган, ата-анасынынъ  онынъ тербиялавына салган кыйынын аклаган.

Н.Кожаева.

Суьвретлерде: Д.Максутова.

Балалар ман оьзим ислегенге коьре болар, мен Терекли-Мектеб "Ногай Эл" балалар бавынынъ азбарына киргенде, балалыгым да эсиме туьсти. Тап-таза азбардынъ ишинде балалар ойнайдылар, сувык болса да, оларды тербиялавшылар бир кесек заманга кырга шыгарганлар.

Школады уьстинликли кутарып, ол Хасавюрт педколледжининъ Терекли-Мектебтеги филиалына туьседи, сонъ Карашай-Шеркеш педуниверситетинде окыйды. Студент йылларында, биринши кере балаларга, практика оьткен аьсерде, дерис бергенде оьзи суьйген, юрегине ювык исти сайлаганын анълаган."Балаларды да, куллыгымды да бек суьемен", – деп ол ак юректен бизим хабарлавымызда мага билдирди. "Окытувшылардынъ энъ де ийгиси – юрегинде исине де, балаларга да суьйимин саклап билген", – деп А.Дистервег Алина Касымовнадай окытувшылар акында айткан болар. Алина Башантавовадынъ ийги исининъ шайыты – окувшылары. Олар туьрли конкурсларда катнасадылар, ятлав окув конкурсларында дайым да енъуьвши боладылар. Окытувшылары оларда адабиатка, китап окувга суьйим эндирип билген. Махачкаладагы "Халктынъ яны" деген республикалык фестивалининъ лауреаты болган О.Исмаилов, "Балалыктынъ яркын дуныясында" республикалык конкурсында 2-нши орынды З.Амитова бийлеген эм коьп баска окувшылары район кезегиндеги конкурсларда баргылы орынларга тийисли болганлар. А.Башантавова оьзи де туьрли конкурсларда катнаскан. Айтпага, "Йыл окытувшысы-2004", янъыларда "Энъ ийги класс етекшиси" конкурсында баслангыш класслар окытувшылары арасында 1-нши орынды алган. Сонъгы кере янъыларда "Уьстинлик басамаклары" деген тема бойынша аьзирленген, оьз иси акында хабарлаган. Бу конкурста жюри агзалары сырасында болган Билимлендируьв управлениесининъ етекшисининъ орынбасары М.Гапарова конкурс катнасувшыдынъ исине йогары белги берди: "Алина Башантавовадынъ окувшылары – бек билимли балалар. Окытувшы олар ман ФГОС программа бойынша ислейди, кызыклы ашык дерислер береди. Ол аьр бир туьрли бала ман тийисли кепте ислеп биледи, онынъ куллыгы ман разы болган ата-аналар бек коьп. "Энъ ийги класс етекшиси" конкурсына аьзирлеген куллыгы да усталык пан этилген. Онынъ окувшыларын ДР Оькиметининъ ваькили Ногай районы бойынша кураторы М.Вахмурадов айырым белгилеп, орыс миллетли болмаган саьбийлер кайдай аьруьв этип ятлавлар окыйдылар, соравларга явап бередилер, деп сукланган. Алина Башантавовага коьплеген Сый грамоталар берилген. Ол окувшыларынынъ ата-аналары ман тар байланыс тутады, олар ман бирге коьп кызыклы шаралар, базласлар озгарады. Балалар ман бирге Грозный каласына, Махачкаладагы музейлерге барган, онда балалар оьзлерине коьп янъы затлар коьргенлер. Алина Касымовна бу куьнлерде "Энъ ийги класс етекшиси" конкурсынынъ республикалык кезегине аьзирленеди, биз ога келеекте бу эм баска конкурсларда енъуьвлер йораймыз.